Obraz (31) 2

LXII „PSALMODIA POLSKA”

wydawała się czynnikiem estetycznie negatywnym, co najwyżej

—    neutralnym. Tymczasem wytłumaczeniem luźnośći kompozyt cyjnej czy nawet chaotyczności może być naśladowanie wzorca biblijnego¹.{Psalmodia podobnie iak Psałterz .zbudowana iest

r ^wokół trzech osi tematycznych! Wyznaczają je: (stosunek człowie->; ka do Boga (relacja człowiek — Bóg), stosunek narodu do Boga, | stosunek króla (męża Bożego, bohatera) do BogauJ Wszystkie inne \ występujące w psalmach napięcia i relacje: sprawiedliwi — nie-j sprawiedliwi, wierni — poganie itp., są tylko wariantami relacji | podstawowych.

Każdy z trzech głównych tematów wprowadzany jest i rozwijany przez właściwego bohatera. (W Psalmodii bohater pierwszy

—    człowiek — na początku „każdy”, w następnych psalmach jawi się jako „wiemy”, reprezentant narodu wybranego, sam także przez Boga wybrany prorok i nauczyciel. Bohater drugi

—    naród — dany jest od początku w pełnym wyposażeniu cech i wartości, jako naród szczególnie przez Stwórcę umiłowany, którego los wyznaczany jest przez zasługę i karę, złagodzoną miłością Boga. Wreszcie bohater trzeci -— król —jest tym, przez którego Bóg działa. Jest on widomym znakiem Boskiego działania w historii, a jednocześnie sprawcą doskonałej harmonii pomiędzy Bogiem a narodem wybranymi

Te trzy osie tematyczne przecinają się w tekście wielokrotnie: indywidualny, <7u<xó-autobiograficzny temat „mówiącego bohatera” łączy się z tematem narodu; bohater jest jego reprezentantem i jednocześnie nauczycielem. Temat „historyczny” obejmuje zarówno „naród”, jak i „króla” — „wierny” jest tym, który opiewa. Taka konstrukcja narzuca konieczność przechodzenia od tematu do tematu, budowania na różnych osiach i wzajemnej ich kombinacji. Wątki muszą narastać równocześnie, co w linearnym porządku tekstu może być przedstawione jedynie jako następowanie po sobie odcinków tematycznych. Kochowski wprowadza

główne temaly kolejno: „wiernego” (Psalm II), naród (V), króla [IK)_: Od ląd lematy te przeplatają się, zajmując nieregularne odcinki tekstu {od jednego do trzech psalmów). Nie jest to tylko ItttMępNlwo w czasie — obserwujemy zarazem dopełnianie się i wzajemną modyfikację.

Dwu psalmy zajmują miejsce szczególne: i Psalm /, wstępny, wprowadza „głównego aktora” — Boga, którego dzieła obserwuje i opisuje bohater/ Psalm ten tniduje perspektywę wieczności, absolutnego początkuj{Psalm XV(vi stosunku do / jest powtórzeniem z wariantem. Ma~on dobitnie uświadomić czytelnikowi łaskę okazaną przez Boga człowiekowi i zbiorowości: jest nią stała obecność pośredniczki, Matki Boskiej. Ponieważ tematy „narodu" i „króla” w psalmach dotyczących odsieczy wiedeńskiej stapiają się w całość, Psalmodia wprowadza podwójne zakończenie: Testament katolicki (XXXV) rozwiązuje temat jednostki („wiernego”), Wyznanie opieki Boskiej nad Koroną Polską (XXXVI) — obydwa tematy historyczne. Zabiera tu głos Korona Polska, wypowiadając pod adresem króla życzenia ostatecznego zwycięstwa nad Turkami. Zamykająca utwór prośba-wyznanie rysuje perspektywę kontynuacji tej opieki w przyszłości, aż do końca cyklu historycznego.

/ Postać „wiernego” (tak nazywamy kreację bohatera lirycznego Pmlnmdii\ budowana jest 7 elementów ^heterogenicznych: Składają się na nią biblijny „sprawiedliwy”, „człowiek” poezji metafizycznej, „ziemianin”². Kochowski zarysowuje najpierw opozycję Bóg-człowiek, ujętą jako przeciwieństwo między nieskończoną wielkością a nieskończoną małością. Psalm I określa pierwszy człon tej opozycji —- Boga; nawiązuje do biblijnego Psalmu 8 nie tylko przez powtórzenie pierwszego wersetu, ale przede wszystkim przez naśladowanie konstrukcji: jest to również

1

Cz. Her nas, „Psalmodia polska”, op. cit., s. 476.

2

O tradycjach poezji metafizycznej i poezji ziemiańskiej w Psalmodii zob. Cz. Hernas, Wespazjan Kochowski — poeta „naznaczony", Prace Literackie, t. XI/XII (1970), s. 176.