Obraz (32) 2

LXIV „PSALMODIA POLSKA”

psalm pochwalny¹¹⁴, zbudowany z powtarzających się zwrotów do adresata. Przedstawieniu Boga jako jedności przeciwieństw \ towarzyszy tu rozpowszechniony od czasów renesansu topos „Deus artifex^>' — Bóg to architekt, stwórca i rzemieślnik; jego działalność to „niepojęte misterstwo".

Drugi człon opozycji — „człowiek" — wprowadzony został ,i przez powtórzone trzykrotne pytanie: „Abym [...] uważył, czy- j mem jest?" (III, wers. 3), „Któżem ja jest?" (III, wers. 8), „Cóż jest człowiek?’ * (III, wers. 10). Kochowski konstruuje odpowiedź :■ na podstawie Księgi Hioba (17, 14), podobnie jak Szarzyński^U5, ] ale wyraziściej niż poeci początków baroku podkreśla marność ' człowieka.    |

( Dystans między człowiekiem a Bogiem zwiększył się wskutek ; jaskrawych środków przedstawienia marności człowieka, które j w wielu przypadkach tworzą prawdziwy katalog okropności (np> | XXXV, wers. 21). Podobnie jak w literaturze późnego średnio- , wiecza, szczególny nacisk położył poeta na kreaturalność jednost- ] ki ludzkiej, uwydatniając w niej to, co przemijające, co podlega .< śmierci i cierpieniu¹¹⁶. Pojawiały się wiecfmotywy tańca śmierci... (XXXV). psychomachii (XVII, wers. 19). wojny z czartem, ) światem i lialinrtll, wers. 4-7).

W Psalmie IV obraz bohatera konkretyzuje się dzięki wprowa- ; dzeniu motywów poezji ziemiańskiej.[Ta część Psalmodii zbucjo- •

■ ”    ’ ¹"^{,M 1} W    żą

_f    -.i

¹¹⁴    Dokonywany przez biblistów podział psalmów na odmiany gatun- Ij

kowe oparty jest na kryterium tematycznym: pochwalne, królewskie, sapiencjalne, syjońskie, oraz na kryterium postawy podmiotu wobec 1 przedmiotu wypowiedzi i jej adresata. Systematyka ta kwalifikuje również tonację uczuciową tekstu (lamentacja, błaganie).    .    ■' ^:

¹¹⁵    M. Sęp-Szarzyński, Sonet II. Na one słowa Jopowe: Homo natus de muliere, brevi vivens tempore etc. [w:] Rytmy abo wiersze polskie, oprać. J. Sokołowska, Warszawa 1957, s. 33i

¹¹⁶    JE. A u e r b a c h, Mimesis. Rzeczywistość przedstawiona w literaturze Zachodu, przekł. i wstęp Z. Żabicki, Warszawa 1968, t. I, s. 414. j

.

WBUH /.imliila na podwójnym przeciwstawieniu: Boska Opatrz-ItoM Alepe bożyszcze, Fortuna; złota mierność — bogactwo/¹ Juk W poezji ziemiańskiej, „mierny” żywot przeciwstawia się Kłtttkom bogactwa nie tylko na płaszczyźnie socjologicznej, ale przede wszystkim moralnej. Dar Opatrzności to „substancyjka według miary i potrzeby” (IV, wers. 13); bogactwo — marny 1 przemijający dar Fortuny. „Bóg. naprawdę mieszka w „złotej mierności” (IV, wers. 22), komentowanie się nią jest dowodem mąjJkości rozpoznającej prawdziwe dobro.

jUtożsamienia „ziemianina” z biblijnym „sprawiedliwym” dokonał poeta w Psalmie XIIIj nakładając na psałterzowe przeciws-tawienie sprawiedliwego możnemu złoczyńcy (jak w Psalmie 36, i. którego przejął aż 14 wersetów) typowe opozycje literatury ziemiańskiej: dobrze nabyty kawałek ziemi — źle nabyte fortuny; dziedzictwo ojcowskie — skupowanie majątków; pokorny — jaś-„ nie wielmożny. Takie przekształcenie podmiotu uzasadnia jego nauczycielskie wypowiedzi pod adresem współczesnych. Dopełnieniem kreacji bohatera jest (poszukiwanie przez pnętę własnym,życiorysie znaków wybrania, szczególnej opieki Buskiej? która powinna chronić „sprawiedliwego”. Takimi znakami było późnej^ro dzenie^ siejqiynego_syna (XX, wers. 9), także kołtun,

^. który miałj^o upodoomS^cT mijnego SamsonaJXXXIII, wers. 5-8). Wprowadzenie motywu wybramabyłoeTementem koniecznym z punktu widzenia koncepcji dzieła, służyło.. Bou/iem nkreślenin się podmiotu lirycznego wobec przedmiotu wypowiedzi i wobec adresata monologu -4i.ryr7Tiegn W stosunku do „narodu wybranego i „kfóla" pełni on funkcję rewelatora Boskich zamierzeń, nauczyciela społeczności. Spełnię nie tej roli nie jest możliwe bez zarysowania dystynsu między tym, który wie i mówi w imieniu Boga, a tymi, którzy słuchają. Znakiem tego wyniesienia nad innych jest więc upodobnienie do biblijnego Nazarejczyka, powołanego na „sędźtwo” (XXXIII, wers. 7).

5 — BN 1/92 W. Kochowski: Utwory poetyckie