Obraz (31)

168 VII. Przedsiębiorstwo

3. System bodźców w przedsiębiorstwie

3.1. Pojęcie i klasyfikacja bodźców ekonomicznych

W działalności gospodarczej ogromną rolę odgrywają bodźce ekonomiczne. Od systemu bodźców ekonomicznych (czy też, mówiąc nieco inaczej, systemu motywacyjnego) zależy w dużym stopniu efektywność gospodarowania. Szczególnie istotne znaczenie mają bodźce stosowane w przedsiębiorstwach, będących głównymi użytkownikami zasobów gospodarczych.

Mówiąc o bodźcach ekonomicznych w przedsiębiorstwie, mamy na myśli zarówno bodźce dla szeregowych pracowników, jak i dla personelu kierowniczego różnych szczebli zarządzania przedsiębiorstwem, w tym zwłaszcza menedżerów najwyższego szczebla, zastępujących dziś w coraz większym stopniu tzw. tradycyjnych przedsiębiorców, czyli osoby będące właścicielami i zarazem kierownikami firm.

Ogólnie biorąc, mianem bodźców ekonomicznych możemy określić środki zachęty mające bezpośredni wpły w na ekonomiczne wybory (decyzje) ludzi. Bodźce ekonomiczne mogą skłaniać ludzi do podejmowania działalności gospodarczej i ryzykowania w tej działalności własnym majątkiem, bardziej oszczędnego wykorzystywania czynników produkcji, poszukiwania lepszych, bardziej nowoczesnych metod produkcji i samych produktów, podejmowania pracy bardziej wytężonej i wydajnej, wzbogacania wiedzy i podnoszenia kwalifikacji itd.

Rolę bodźców mogą pełnić nie tylko bodźce (środki zachęty) w potocznym, stosunkowo wąskim sensie, np. stosowane przez firmy systemy wynagradzania pracowników, ale także bodźce w^r bardzo szerokim sensie, związane z charakterem całego systemu społeczno-gospodarczego, np. z tym, czy jest on oparty na własności prywatnej, czy publicznej, z dominującymi w danej gospodarce „regułami gry”, ze stosowanymi w praktyce przepisami dotyczącymi zasad prowadzenia działalności gospodarczej (w tym przepisami podatkowymi). Zarówno bodźce w wąskim, jak i w szerokim sensie mogą - teoretycznie biorąc - działać w dwie strony, tzn. zachęcać (skłaniać) do czegoś (np. do podejmowania pracy i ryzyka) bądź zniechęcać do czegoś (czyli w tym przypadku skłaniać do unikania pracy i ryzyka). W pierwszej sytuacji możemy mówdć o bodźcach pozytywnych, w drugiej o bodźcach negatywnych, inaczej antybodźcach.

Większość ekonomistów' podziela pogląd, iż w gospodarce rynkowej bardzo istotną, czy nawet wręcz kluczową, rolę pełnią bodźce związane z własnością prywatną. Jak już pisaliśmy w rozdziale IV, własność prywatna wyzwala stosunkowo najsilniej działające bodźce ekonomiczne skłaniające ludzi do podejmowania działalności gospodarczej, przy czym praktyka dowodzi, że nie wymyślono jak dotychczas skuteczniejszego systemu skłaniającego ludzi do angażowania własnego majątku w działalność gospodarczą niż oparty na własności prywatnej i konkurencji system gospodarczy dający możliwość (nawet jeśli tylko teoretyczną) pomnożenia tego majątku. Charakteryzując dwa różne systemy społeczno-gospodarcze, zwracali-