P1010302

12. MIEJSCA NAWIEDZONE PRZEZ ŚMIERĆ 109

te, Freud uwydatniał fakt, że niemieckie słowo „niesamowite” (unheimlich) jest przeciwieństwem słowa „samowite” (heitnlich) i że są one ze sobą ściśle połączone. „Owo niesamowite nie jest tak naprawdę niczym nowym czy obcym, lecz jest czymś od dawna znanym życiu psychicznemu, czymś, co wyobcowało się z niego za sprawą procesu wyparcia”. I dalej: „Niesamowite jest czymś ongi samowi tym, od dawna znajomym. Przedrostek »nie-«Aun-« w tym słowie jest znamieniem wyparcia”. W tej samej rozprawie Freud pisał o tym, że nie ma człowieka, który by pojął logiczne twierdzenie ogólne: „Wszyscy ludzie muszą umrzeć”; nasza nieświadomość ma niewiele miejsca na wyobrażenie sobie własnej śmiertelności. „Wielu ludziom wydaje się w najwyższym stopniu niesamowite to, co wiąże się ze śmiercią, ze zwłokami lub z powracaniem zmarłych, z duchami i upiorami”. Pierwotny lęk przed śmiercią wraca w formie niesamowitego. Warunkiem wyparcia tego strachu jest osłabienie ambiwalentnego nastawienia uczuciowego do zmarłego (jako naszego wroga, który chce nas zabrać ze sobą) i obrócenie tęgo nastawienia w „jednoznaczny pietyzm”¹⁷. Jean-Claude Schmitt pokazuje dawne rozrastanie się rozmaitych form pamiętania o zmarłych pod patronatem religii jako proces rozstawania się z nimi - przez uczynienie z nich prawdziwych zmarłych, dalekich od żywych i powoli niknących w zapomnieniu¹⁸.

Literatura niewątpliwie w większym stopniu niż jakakolwiek inna forma wyrazu - i o tym również doskonale wiedział Freud - może sobie pozwolić na skupienie się na tym, co otwarcie niesamowite. Czyni to zwłaszcza literatura gotycko-wampiryczna.

groźny przejaw „satanistycznej ideologu” A. Potocki OP, Aniołowie dobrzy i źli w doświadczeniu społecznym, w pracy zbiorowej: Księga o aniołach. Pod redakcją H. Oleschki, Kraków 2002, s. 321-324.

“ J.-P. Vernant, L’individu, la mort, 1'amour. Soi-meme et l’autre en Grśce ancienne, Paris 1989, s. 86.

¹⁷    S. Freud, Pisma psychologiczne. Przełożył R. Reszke, Warszawa 1997, s. 253, 256, 253, 254. Na stronie 236 znajduje się przypis, w którym tłumacz uzasadnia użycie neologizmu „samowite”.

¹⁸    J.-C. Schmitt, Duchy..., s. 212.