PICT6154

V

288

nością świata, a jej odbiorem istnieje bariera językowa. któr;j tw_or/ cia nakładane przez badacza na badane zjawisko, czyli, że jego pos' nie rzeczywistości jest zdeterminowane językowo. Ponadto ^M,7c8a* nadawcą a odbiorcą informacji mogą pojawić się zakłócenia w_Vn?^ z różnic w interpretacji zjawiska przez obie strony, dlatego ważne^ uchwycenie perspektywy, w której budowana jest wypowiedź bad-w czym niekiedy pomocne jest odwołanie się do kontekstu.

Kontekst

Jedną z ważniejszych cech badań jakościowych jest dążenie do ujmo-wania zjawiska w jego szerokim kontekście, zarówno w wymiarze jed nostkowym. jak i społecznym. Niektórzy autorzy postulują nawet ujęcie holistyczne⁴ '. Nie sądzę, aby holizm był kategorią najtrafniej oddającą sens badania jakościowego. Pretendowanie do całościowego ujmowania badanej rzeczywistości wydaje się równie przesadne, co przeświadczenie o prawdziwości uzyskanych wyników w badaniach ilościowych. Opowiadam się za kategorią „kontekst" jako bardziej przystającą do możliwości badacza, a równocześnie sygnalizującą rozległość spojrzenia na zjawisko. Nie chodzi jednak wyłącznie o kontekst aktualny, idzie także o historyczny, dziejowy, bo życie pojedynczego człowieka jest swoistą historią wiążącą człowieka z dziejami. Na kontekst horyzontalny zjawiska każe nam zwracać uwagę fenomenologia, zaś na jego kontekst dziejowy -hermeneutyka, która zakłada, że z historycznego kontekstu wyłania się sens działań (np. edukacyjnych).

Kontekst jest ważny zarówno dla badanego, jak i badacza ponieważ różnicuje ich definicję sytuacji. Przykładem może być obecność dyktafonu w trakcie przeprowadzania wywiadu. Dyktafon wprowadza bowiem do rozmowy jakiegoś trzeciego, zewnętrznego słuchacza, co w sposób naturalny nieco zmienia atmosferę rozmowy (szczególnie w początkowej U-zie). W wypowiedziach badanego uwidacznia się także zależność znaczeń językowych od kontekstu, w którym są wypowiadane. Sens każdej

“ Za kategorią holizmu opowiada się zarówno A. Wyka. Ku nowym wzorcom. cii., jak i U. Komorowska. Metody ilościowe i metody jakościowe w badaniach p< ot*

gicyiych, „Edukacja" 1989. nr 3.

typowi*¹* ^b0l^e,^{m nic is,nie}^^{sara z s}'^c*>'^c' lecz stale „_a „owo musi być

iwar/any i podtrzymywany.    ^{u D}>^c

*’ _Ko„,cks. dla badacza jest ważny zarówno w traketc zbierania materia-KK jak i podczas tch opracowywani a. Może pomóc mo w rozstrzygnięci, dotyczących wiarygodności źródła informacji, w przypadku gdy otrzyma dane niespójne lub nawet sprzeczne ze sobą    ‘

Kontekstu nie daje się w pełni określić, a jeśli nawet próbuje sie go _ująć całościowo to. jak pisze J. Demda. „jego określenie nigdy nicjest zapewnione bądź nasycone ' . Jeśli kontekst rozumieć będziemy jako „osadzenie w czymś badanego zjawiska, to takie osadzenie może być różnorodne, stąd możliwa jest wielość kontekstów.

Ujmowanie zjawisk w kontekście pozwala na dostrzeżenie różnych ich aspektów; dzięki czemu badacz uzyskuje obraz sytuacji naświetlany niejako z różnych stron, co pozwala mu ją lepiej zrozumieć. W badaniach jakościowych nie chodzi bowiem o szukanie zależności przyczynowo--skutkowych zachodzących pomiędzy zjawiskami, lecz właśnie o rozumienie⁴⁵. Rozumienie zaś jest procesem, w którym odkry wane są kolejne zasłony w naszym poznawaniu rzeczywistości. Nastawienie na rozumienie wynika z założenia, że „rzeczywistość mówi”, a że jest ona „mądrzejsza" od badacza, jego zadaniem jest więc uważne jej słuchanie.

Wyobraźnia i intuicja

Ważnymi składnikami warsztatu badawczego w strategii jakościowej (podobnie jak i w ilościowej) jest wyobraźnia i intuicja. Wyobraźnia może podpowiadać drogę do nowych odkryć, wyzwala odwagę stawiania pytań, z pozoru absurdalnych, pozwala na przekroczenie ograniczeń narzucanych badaczowi przez jego własną wiedzę. Nie jest jednak tak. że wyobraźnia człowieka jest nieograniczona i jest w stanie podpowiedzieć badaczowi wszelkie możliwe problemy i pytania. M. Heller przestrzega

“ J. Dcrrida, Pismo filozofii, Kraków 1992, s. 227.

" Jcm to nawiązanie do podziału zadań badawczych stawianych naukom przyrodni-^c/>m i humanistycznym dokonanego przez Diltheya. według którego nauki przyrodnicze P°pr/cz szukanie zależności między zjawiskami mają świat wyjaśniać, zaś nauki humanistyczne mają go próbować rozumieć. Por. Z. Kudcrowicz. op. cii.. >. 7S-104.