pic 11 06 083641

5- Rozwój i kształcenie języka dzieci w wieku wczesnoszkolnym

Podczas ćwiczeń nad opowiadaniem w drugiej i trzeciej klasie znaczącą rolę odgrywają właściwie prowadzone lekcje poświęcone wspólnej redakcji i słuchaniu wzorowego opowiadania nauczyciela. Istotą wspólnego opowiadania jest kształcenie języka i stylu uczniów oraz prezentacja właściwej kompozycji i konstrukcji wypowiedzi. Bardzo ważne jest uświadomienie możliwości stosowania odpowiednich środków stylistycznych ożywiających akcję opowiadania, wyrażających własne przeżycia i zainteresowanie czytelnika. Uczniowie muszą także umieć powiązać kolejne wydarzenia i barwnie je przedstawić. Stosowanie ćwiczeń redakcyjnych w nadmiarze prowadzi do uniwersalizacji wypracowań i zatracania indywidualnych cech wypowiedzi. Podczas tego typu zajęć zdarza się, że najbardziej aktywni są uczniowie zdolni, natomiast słabsi czują się niedoceniani, dlatego istotna jest ingerencja nauczyciela i kontrola aktywności. W celu uniknięcia monotonii można stosować bardziej zróżnicowane formy ćwiczeń, np.:

a)    układanie wspólnie tylko początku opowiadania albo jego zakończenia,

b)    ustne ułożenie opowiadania przez kilku uczniów i zapisanie jednej wersji na tablicy, a potem odczytanie jej i pisanie z pamięci;

c)    indywidualne układanie opowiadania przez wszystkich uczniów i odczytanie kilku wybranych prac. Wybór spośród nich najlepszego i dalsze wspólne opracowanie wypowiedzi pod względem stylistycznym i językowym. Wspólnie wybrane i poprawione zdania nauczyciel notuje na tablicy, a po zakończeniu pracy uczniowie przepisują je do zeszytów;

d)    ułożenie opowiadań przez kilku uczniów i odczytanie ich, a następnie samodzielne tworzenie opowiadań przez wszystkich uczniów na wzorach poprzedników.

Zdaniem psychologów opowiadania dzieci opierają się na naturalnej potrzebie wypowiadania myśli i uczuć zgodnie z własną koncepcją i planem. Wypowiedzi te kształtują również pamięć długotrwałą na podstawie wydarzeń umiejscowionych w określonym czasie. Zaletą opowiadań

0    własnych przygodach i doświadczeniach jest również to, że są łubiane przez uczniów, ponieważ przedstawiają autentyczne, często interesujące wydarzenia z ich życia. Wspólna praca nad bliską dziecku formą wpływa także na jego uspołecznienie oraz przyszłe zachowanie wobec innych osób

1    środowiska. Najistotniejszy jest jednak fakt, że prace tego typu kształcą sprawność językową, a uczniowie chętnie je piszą. Poniżej prezentujemy przykład opowiadania ucznia klasy trzeciej na podstawie własnych przeżyć i doświadczeń.

Moja wakacyjna przygoda

W piękny, wakacyjny wieczór bawiłem się z moimi przyjaciółmi w podchody. Nikt z nas nie chciał biegnąć pierwszy, tylko ja zdobyłem się w końcu na odwagę. W pewnej chwili usłyszałem gdzieś z boku dziwne odgłosy. Okropnie się przestraszyłem, zatrzymałem i stanąłem w miejscu, żeby wyraźniej posłuchać. Wtedy pomyślałem sobie, że wszyscy będą się ze mnie śmiać, że jestem tchórz i dlatego pobiegłem dalej. Trochę później już zmęczony przystanąłem, aby odpocząć. Nagle poczułem, że ktoś dotknął mojej ręki. Przestraszyłem się ogromnie i zacząłem głośno krzyczeć! Obok mnie stały jakieś dwa białe upiory. Po upływie kilku sekund sytuacja się wyjaśniła i dowiedziałem się, że to była moja siostra z koleżanką, przebrane za duchy w białe prześcieradła. Obie śmiały się ze mnie, że się bałem, ja jednak nie życzyłbym nikomu przeżyć takiej przygody i mieć naraz tak wiele mocnych wrażeń.

Piotrek J„ kl. III

W doskonaleniu umiejętności narracji bardzo istotne jest czytanie i opracowywanie tekstów literackich w formie opowiadań, wyszukiwanie ich w czytankach lub lekturze, wyodrębnianie obrazów i nadawanie im tytułów, układanie planów zdarzeń odpowiednich czytanek, tworzenie kompozycji własnej wypowiedzi itp. Zdaniem Marii Nagajowej współczesna dydaktyka języka polskiego ceni również samodzielnie pisane opowiadania odtwórcze na podstawie lektury, szczególnie ze względu na ich wartości. Stosuje się je w klasach od drugiej do piątej, a w klasach starszych wprowadzane są sporadycznie, jeśli tego wymaga skomplikowana treść utworu.

W tym bowiem okresie rozwoju umysłowego dziecka, kiedy przeczytanie i zrozumienie treści utworu fabularnego, a potem przedstawienie jej własnymi słowami jest czynnością wymagającą znacznego wysiłku intelektualnego, ma ta forma wartości kształcące (M. Nagajowa, 1977, s. 149).

Należy wyróżnić również strukturę składniową opowiadania, jako niepodobną do innych form wypowiedzi. Wynika to z myślenia typu wyobrażeniowego, przedstawiającego łańcuch zdarzeń przyczynowo-skutkowych wraz z towarzyszącymi im emocjami narratora. Niezbędne do tego celu stają się zdania pojedyncze rozwinięte i współrzędnie złożone. Rzadziej występują wypowiedzenia podrzędnie złożone czasu i przyczyny, wprowadzane ze względu na konieczność powiązania ze sobą wydarzeń. W opowiadaniach bardzo dynamicznych występuje więcej zdań krótkich, mało rozwiniętych oraz równoważników zdań. Według J. Rytlowej (1974, s. 118), aby ćwiczenia w opowiadaniu na podstawie tekstów literackich przyniosły właściwy efekt, należy przestrzegać następujących zasad:

- uczniowie powinni opowiadać tylko treść tekstów o charakterze beletrystycznym (baśnie, legendy, opowiadania, fragmenty opowiadań lub

powieści);

~ przed opowiadaniem nauczyciel musi opracować dany tekst pod wzglę dem rzeczowym i językowym;