prapol033

styp nad grobami, u innych grup sznurowców nic stosowany. Wynikiem wpływów wschodnich (ukraińskiej grupy ceramiki sznurowej) jest sporadyczne pojawianie się grobów niszowych oraz obserwowane w niektórych wypadkach przysypywanie zwłok ochrą, spotykane poza tym też w Wielkopolsce i na Pomorzu (por. wyżej str. 52). Do wielkich rzadkości należą groby ciałopalne (Złota gr. 6), spotykane także w grupie zachodniopolskiej (por. wyżej str. 52). W przeciwstawieniu do innych grup sznurowcy złoccy wyposażali zmarłych w dużą liczbę naczyń, dochodzących do 12 sztuk w jednym grobie a często wkładali im też do grobu pokarmy mięsne, co znowu łączyć można z wpływami ludności amfor kulistych.

Losy dawnych ludów rolniczych

Jakkolwiek ludność ceramiki sznurowej ulegała pewnym wpływom ludów podbitych, to znacznie silniej oddziaływała ze swej strony na ich kulturę. Zaznacza się to szczególnie wyraźnie odnośnie do wschodniej grupy ik u 11 iu r y pucharów lejkowatych. W swej młodszej fazie rozwojowej przejmuje ona od najedźców nie tylko ornamentykę sznurową, lecz także niektóre wątki zdobnicze np. motyw poziomych pasm zygzakowych między liniami prostymi (tabł. III, 3). W przeciwieństwie jednak do sznurowców używa do zdobienia naczyń nie sznura podwójnego, spiralnie skręcanego;. lecz trójdzielnego, splatanego na kształt warkocza z trzech sznurków. Poza tym podlega ona pewnym oddziaływaniom kultury amfor kulistych. Z form ceramiki, używanych we wczesnej fazie rozwojowej, puchary lejkowate zatracają obecnie ostrą granicę miedzy szyjką a brzuścem. przekształcając się stopniowo w głębokie misy (tabl. III, 3), flasze z kryzą wychodzą zupełnie z użycia, a naczynia zasobowe zyskuią półkulislc lub łukowate uchwyty w miejsce uch. Pod wpływem napom sznurowców i ludności kultury praugrofiriskiej obszar zajęty w okresie II młodszej epoki kamiennej przez ludność pucharów lejkowatych doznaje obecnie znacznego uszczuplenia na wschodzie a słabszego na zachodzie, natomiast rozszerza się nieco ku południowi.

Jeszcze silniejszy wpływ wywarła kultura ceramiki sznurowej na młodszą kulturę amfor kulistych. W Polsce zachodniej zaznacza się len wpływ w ceramice w postaci przejęcia .pewnych form naczyń no. pucharów o czterech uszkach lub zastępujących je 4—5 guzkach i zapożyczeniu ornamentyki sznurowej wypierającej stopniowo dawne techniki zdobienia. W niejednym wypadku zachowują się przy tym pierwotne wątki zdobnicze np. trójkąty wiszące wypełniane kątami wsuwanymi w siebie, ale wykonywa się je obecnie nie z linii rytych., lecz z odcisków .sznura, w innych wypadkach zaś razem z nową techniką przyjmuje się też właściwy sznurowcom motyw: poziome pasmo zygzakowe między liniami prostymi. W zakresie obrządku pogrzebowego w miejsce trójkątnych mogił kujawskich i kurhanów okrągłych, utrzymujących się w użyciu jedynie na Kujawach, na reszcie terytorium omawianej kultury zapanowują powszechnie płaskie groby skrzynkowe, zachowujące nadal charakter grobowców rodzinnych. Tylko na Wołyniu odżywa — być może pod wpływem wschodnich grup kultury ceramiki sznurowej — zwyczaj sypania kurhanów nad grobami, a niewątpliwym śladem oddziaływania aikraińskiej grupy ceramiki sznurowej są stwierdzone na Wołyniu wschodnim groby skrzynkowe ze szkieletami obsypanymi ochrą.

Najmłodsza ludność naddunajsha Najmłodszy odłam ludności ceramiki wstęgowej, mianowicie lud ceramiki promienistej, przybywszy do Polski w początku III okresu neolitu, nic znalazł tu już widocznie tak korzystnych warunków życia jak jego poprzednicy, bo znaczna część ziemi nadającej się do osadnictwa została już tymczasem zajęta przez inne ludy i dla tego też ekspansja jego nie wyszła poza lessy krakowskie i sandomierskie oraz drobny skrawek Śląska. Na trudne warunki bytowania wskazuje też fakt szczególnie częstego zamieszkiwania przez ten lud jaskiń w okolicy Krakowa i Ojcowa, w których szukał on widocznie schronienia w czasie niebezpieczeństwa, może w związku z naporem sznurowców. Formy przewodnie ceramiki promienistej stanowią kubki z kulistym (tabł. II, 7) lub śpiczastym dnem oraz czerpaki półkuliste z dnem wgiętym do środka, iedne i drogie zaopatrzone w •wysokie ucho wystające ponad krawędź naczynia. Rzadsze są misy półkuliste i wielkie uchate naczynia zasobowe z szyją nieraz czworograniastą. Nazwę swą zawdzięcza ta najmłodsza grupa wstęgowców zwyczajowi zdobienia naczyń pionowymi żłobkami zbiegającymi się promienisto ku dnu naczyń. Na misach ornament ten układa się nieraz w ten sposób, że przestrzeń niezdobiona na dnie przybiera kształt gwiazdy (tabł. II. 8). Jak inne młodsze grupy wstęgowców, także lud ceramiki promienistej znał już użytek miedzi. M. in. posłu-

59