Psychologia ogólna24

warunków i próby poradzenia sobie z nimi. Mason dowodzi, że ze świadomości nie musimy zdawać sobie sprawy w popularnym (ego słowa znaczeniu. dzięki zdolności organizmu do zwalczania obcych substancji bez wiedzy danej osoby. Jego prace udowadniają również, że slrcsory fizyczne, takie jak zastosowanie wysokiej temperatury, nic wzbudzają aktywności nadnerczy, jeśli wyeliminuje się czynniki psychiczne związane z percepcją i odczuwaniem slresora (patrz Mason, 1975). W innych badaniach porównano dwie grupy umierających pacjentów. Pierwsza składała się z osób, które pozostawały do śmierci w śpiączce, w drugiej byli pacjenci, którzy zachowali przytomność aż do końca. Sekcja zwłok wykazała, iż w grupie osób przytomnych pojawiły się objawy stresu, takie jak powiększone gruczoły nadnerczy. Natomiast u osób nieprzytomnych nie zauważono takich objawów (Syminglon. Currie, Curran, Davidson, 1955).

Aby oddać sprawiedliwość Sclycmu, należy zauważyć, że pojęcie oceny psychologicznej w procesie stresu może być włączone do modelu GAS, jeśli przyjmie się. że nieswoista natura stresu ogranicza się do początkowej reakcji organizmu w fazie alarmowej. Jeśli uznamy, że tylko reakcja alarmowa jest nieswoista, wówczas psychologiczna ocena lub interpretacja mogą mieć wpływ na następne reakcje w fazie adaptacji i załamania. Można by zatem zmodyfikować pierwotny model Selyego, dołączając niektóre z. ostatnich badań dokumentujących znaczenie oceny psychologicznej i mechanizmów służących reagowaniu na stres.

Mariannę Frankenhacuser^’

Praca Mariannę Frankenhacuscr i jej szwedzkich współpracowników wyraźnie ujawniła silny czynnik psychiczny biorący udział w reakcji na stres. Dowiodła, że epinelryna i norepinefryna są wydzielane w odpowiedzi na zdarzenia czysto psychologiczne i mogą znacząco wpłynąć na emocjonalne i poznawcze funkcje badanych (Frankcnhaeuscr. 1972). W jednym /.doświadczeń udowodniono, że wzrost ilości epinefryny i norepinefryny ma związek z. malejącą kontrolą nad wstrząsem elektrycznym (Frankcnhaeuscr, Rissler. 1970): w innym — że zarówno stymulacja niewystarczająca, jak i stymulacja nadmierna miały związek z podniesieniem poziomu epinefryny i norepinefryny (Frankenhacuscr. Nordhedcn. Myrsten, Post. 1971).

W innym interesującym eksperymencie Palkai (1971) udowodnił, że wzrost wydzielania ..hormonów stresu" (epinefryny i norepinefryny) miał związek nie tylko z wydarzeniami szkodliwymi lub przykrymi, ale również

/ przyjemnymi. lecz nieprzewidzianymi. Badani uczestniczyli w czterech sesjach. Podczas jednej grali w grę losową (/.modyfikowana gra w bingo, na ogol uważana /a przyjemną). W kolejnej ogh|dali makabryczny film. przedstawiający operację, w ir/.cciej wykonywali nieprzyjemne i nudne zadania. Badani spędzali równieżjedną sesję na ..neutralnej bezczynności'", która miała stanowić sesję kontrolną w stosunku do pozostałych doświadczeń. Odkryto, że wydzielanie epinefryny było największe w czasie zajęć przyjemnych, ale nie dających się kontrolować (gra losowa), następnie w sytuacji mniej przyjemnej (nudne zadania, oglądanie filmu) i najmniejsze podczas sesji spędzonej bezczynnie. Z lego wniosek, że zarówno przyjemne, jak i nieprzyjemne wydarzenia wywołują biochemiczne objawy stresu (ryc. 3).

I 1’IS'l l R\ w

l<vc. ł Średni poziom epinelrym i ocena przyjemności u czasie gry w bingo • warunki przyjemności), podczas wykonywania zadania i oglądania filmu (mniej przyjemne warunki) oraz w sytuacji bezczynności. Zwróć uwagę, że wyższy po-^/ioin epinelryny ma związek z przyjemnymi i nieprzyjemnymi wydarzeniami (por.

Patkai, 1971)