religia a kultura1

124 RELIGIA A KULTURA

Badania socjologiczne i psychologiczne (Richardson, 1995; Hutch, 1995) wskazują, że decyzja młodych ludzi^o_przystąpieniu do NRR wynika często z dwóch powodowTaltruistycznej motywacji skłaniającej ich do działań pomo-cowych ną rzecz innych (wielu spośród "NRR pomaga ofiarom klęsk żywiołowych, bezdomnym lub uchodźcom wojennym) oraz_niezaspokojonych potrzeb przynależności, akceptacji, znaczenia. W badaniach tych zastosowano metodę obserwacjiiicżę'śTńi'cżącej,'\vywiad'ż członkami NRR oraz testy osobowości.

Warty uwagi sposób metodologicznego rozstrzygnięcia dylematu, czy członkowie jednej z nowych grup religijnych, a mianowicie Zjednoczonego Kościoła Wielebnego Moona, są poddani praniu mózgu, wywołującemu ich przyłączenie się do grupy, czy też przyłączają się do niej z własnej woli, został zastosowany w pracy socjologa z Uniwersytetu Londyńskiego, Eileen Barker (1984).

Wyniki jej długotrwałych badań opartych na obserwacji uczestniczącej wskazują, że decyzja o włączeniu się do ruchu była wypadkową z jednej strony - własnych potrzeb i doświadczeń tych osób i ich wizji otaczającego świata, zaś z drugiej strony, ideologii prezentowanej przez Kościół zjednoczeniowy. W znacznie mniejszym zaś stopniu decyzja ta wynikała z samego sposobu traktowania nowo przybyłych przez innych członków ruchu. Odrzucenie panującej powszechnie tradycji religijnej przez konwertytów zostało spowodowane przekonaniem, że jest to tradycja martwa, w której brak współcześnie wielkich przywódców duchowych, a ponadto jest związana z Kościołami chrześcijańskimi zaangażowanymi w głoszenie światopoglądu podkreślającego znaczenie osiągnięć materialnych. Na tym tle religie Wschodu zaczęły jawić się przyszłym członkom ruchu jako bardzo atrakcyjna alternatywa. Z jednej strony, nie wiązali ich z instrumentalnym używaniem przez władzę ekonomiczną lub polityczną, a z drugiej strony, wskazywali na działających w ramach tej tradycji autentycznych przywódców duchowych, prowadzących swoich uczniów do przeżywania autentycznych doświadczeń religijnych.

W Europie próba ekspansji^ nowych ruchów religijnych rozpoczęła się na szeroką skalę z końcem lat 60. Zainteresowanie budził wtedy buddyzm zen, który co prawda nie przyjąfslifw klasycznej formie, jako zbyt trudny dla przeciętnego członka zachodniego społeczeństwa, ale który utorował drogęjnedyta-cjjjranscendentalnej (TM). W przeciwieństwie do zen, ruch ten propagował ^gecTytaciię" nie z powodów religijnych, a z powodćuiLJ^^    jako zba

wienny środek do osiągnięcia zdrowia fizycznego i rozwoju duchowego. Wielu przywódców duchowych z Indii, Tybetu i Japonii zaczęło przenosić się do Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych, a jednocześnie wiele osób z Europy Zachodniej i Stanów zaczęło podróżować na Wschód - głównie do Indii - po to, by tam pod kierunkiem wybranych przez siebie guru pracować nad własnym rozwojem duchowym. Podróże te stały się źródłem powstawania coraz to innych, nowych grup religijnych, które stały się trwałym elementem współczesnej kultury religijnej Zachodu.

Analizy sposobów

opracowania

podstawowych model przebiegu tego procesu: modelu psychopatologicznego Qraz„rynkowego” modelu innowacji kultowej"(Grzyma!a-Moszczyńska, 1991).

Mo4,el psychopatologiczny

Jest to najstarszy model powstawania nowych grup religijnych. Stosowano go do wyjaśniania źródeł NRR z lat 60. Czynione też były próby aplikacji jego twierdzeń do powstania wcześniejszych grup religijnych.

Przybierał on wiele różnych postaci, lecz główne twierdzenie można sprowadzić do następujących tez:

(    ) Kult jest formą nowej reakcji Jcujturowej na kryzysy indywidualne

i społeczne.

. 2.) Grupy kultowe są tworzone przez jednostki cierpiące na zaburzenia psy-chiczne.

v 3; Osoby te przeżywają swoje wizję, posłannicze w trakcie epizodów psychotycznych.    ^

_v 4. * W trakcie tych epizodów jednostka konstruuje nowyj;espół kompensato-rów^-tj. środków, za pomocą których, z braku innych możliwości, będzie zaspokajała własne potrzeby psychiczne.

5; Choroba psychiczna jednostki powoduje zaangażowanie jej w now^;ą wizję już to poprzez bardzo realistyczne halucynacje, już to poprzez nacisk potrzeb, które wymagają natychmiastowego zaspokojenia.

6.    Po przebytym epizodzie psychotycznym jednostka odnosi sukces w tworzeniu grupy kultowej wokół swojej wizji, jeśli w społeczeństwie jest wiele osób cierpiących z powodu podobnych problemów, dla których wizja ta dostarcza sposobu ich rozwiązania.

7.    Nowe grupy kJHtowTzyskuj^ą szczególną popularność w czasach kryzy-sów^społecznychi kiedy większa ilość osób~cierpi na podobnej nieróz-wiązywalne problemy.

8.    Jeśli-kulLodniesie-Sukces zyskując wielu zwolenników, jego założyciel może zostać wyleczony co najmniej z części swoich zaburzeń, ponieważ stworzone przez niego kompensatory, czyli wypracowane formy rozwiązywania problemów, potwierdziły swoją skuteczność w rozwiązywaniu problemów innych osób, ze strony których obecnie spotykają go teraz rzeczywiste nagrody (prestiż społeczny, pieniądze).

Model ten znajduje swoje potwierdzenie w tradycyjnych poglądach jjsycho-an^lilyęznych, zgodnie z którymi magia i religia stanowią projekcjęneuro tycznej realizacji życzeń bądź psychotycznych urojeń. Nie zakłada ona jednak, że same idee religijne są niezdrowe lub fałszywe. Wskazuje natomiast na to, jak dochodzi do ich stworzenia przez jednostkę i dalszego utrzymywania się w społeczeństwie, mimo braku obiektywnego, potwierdzającego świadectwa.

Pewne choroby psychiczne szczególnie często uznawane są za sprzyjające kształtowaniu idei religijnych jako rodzaju kompensatorów dla niezaspokojo-