religia a kultura9

160 RELIGIA A KULTURA

wśród jednej z grup przez Ralpha Hooda, wskazują, że zachowania te prowadzą do’ przeżywania przez uczestników doświadczeń religijnych (Hood i Kim-brough, 1995).

W warunkach laboratoryjnych hipoteza dotycząca zmian fizjologicznych w organizmie w trakcie transu wywołanego poprzez nadstymulację dźwiękiem towarzyszącego niektórym rytuałom religijnym grzechotu „tykwy znalazła po raz pierwszy swoje potwierdzenie w eksperymencie, który przeprowadziła Felicitas i Goodman (1988). W trakcie transu występowało przyśpieszenie akcil sercaT óbniźenie ciśnienją.krwi, obniżenie poziomu hormonów związanych z przeżywaniem stresu i pojawieńie^sięendorfin. Ilość endorfin utrzymywała się na nie-j zmienionym poziomie jeszcze przez jakiś czas po ustaniu transu.

Innym czynnikiem oddziałującym na przeżycie doświadczenia religijnego jest muzyka, szczególnie ta wyzwaląjaca silne emocje^ Emocje te mogą nasilić odczucie kryzysu egzystencjalnego przeżywanego przeż^ćzło wi eka, ale też -popr^z nadstymulację układu nerwowego - doprowadzić do^asląjaignja rutynowego sposobu przetwarzania informacjijpr^ęz J&Qęjacyj.ny sposób myślenia, umożliwiając w ten $posób^nowy^Vgląd..we, ..własną sytnącje. W taki sposób odmawianie mantry w trakcie medytacji lub słuchanie chóru gregoriańskiego w trakcie msżymoże ułatwić p rze ży c i e_do ś w i ad czen ia_ręj i gij n e go.

Innym aspektem mużykn pie.§ni.religijnych, sprzyjającym ich wpływowi na doświadczenie religijne, jest ichjtreść.)Murzyńskie pieśni religijne -spiritulals -z jednej strony opisują trudne i smutne życie doczesne, ale też zawierają odniesienie do radości, oczekującej wiernych w życiu przyszłym.

Porównując zakresy oddziaływań poszczególnych technik wywołujących doświadczenie religijne, wypada stwierdzić, że każda z nich ma swoją specyfikę i oddziałuje szczególnie skutecznie na jeden z aspektów doświadczenia religijnego. Żaden z opisanych jednak czynników nie jest w stanie_wygeitcj:owaó do-świadcżenia religijnego^ lecz jedynie może ułatvyić7ćgQ_przeżycje.

7.3. Doświadczenie twórcze, choroba psychiczna a dcfwiadczenie mistyczne

Rozszerzenie wiedzy o naturze doświadczeń religijnych przynosi nurt porównawczy badań nad tym problemem, obejmujący takie zagadnienia, jak relacja między doświadczeniem twórczym i doświadczeniem mistycznym oraz chorobą psychiczną a doświadczeniem mistycznym.

Wskazywanie na podobieństwo między mistykami a twórcami jest związane z podkreślaniem występującego w jednym i drugim przypadkTTstanu inspiracji, twórczej ekstazy^poczucia .bezpośredniego wglądu- Tradycyjnie za wspólne źródło tych procesów przyjmowano działanie podświadomości (Leuba, 1925; /Underhill, 1926; Andrae, 1926). Współcześnie za bazę dla rozumienia analogii

między doświadczeniem mitycznym a doświadczeniem twórczym (zarówno z zakresu^Uvorćzóści artystycznej, jak i naukowej) uznaje się model rozwoju percepcyjnefio i poznawczego, zaproponowany przez amerykańskiego psychiatrę, Siłvang..Ąriętiego (1976). Zaproponował on pod^,ścLę^psychQstr.ukturalne, nawiązujące do teorii Piageta i Wernera, ale wychodzące poza ich zaintereso^: wania, rozwojem procesów poznawczych. Arieti taktuje rozwój jako zwiększony stopień różnicowania struktur hierarchicznych. W momencie kiedy wskutek pi^cesów uczenia się dziecka zwycięża myślenie logicznej abstrakcyjne, wówczas bardziej.j^rymhyjwnę procesy poznawcze są usuwane^na jtopnie podświadome lub przedśwdadome, nie zanikając jednak całkowicie - funkcjonując w świadomości ludzkiej jako rezerwa. Zarówno w pewnych stanach psychopa-tologiowych, jak i procesach twórczych, procesy te moją zostać zaktywizpvya-ne. Tak więc w psychice człowieka w'yróźnic'moźna trzy typy procesów:

-    dominujące vv so.ąęh i pewny cli stan ach. psychicznych,

-    dofthnujące w normalnych stanach czuy/ąnią*

-    procesy, będące syntezą obu powyższych rpdząjó.w., stanowiące postąwę twórczości.

Procesy te związane sąz różnorodnymi rodzajami poznawania otaczającego świata. Pierwszy z nich to Epostrzeganie. prymitywnej polegajace na spostrzeganiu części, które dopiero potem są integrowane w całość. Na tym etapie powstają tzw. obrazy psychiczne, występujące w warunkach zewnętrznych, takich jak izolacja, cisza, stan relaksacji organizmu. Obrazy te mogą mieć charakter wzrokowy lub słuchowy. Nie są zbyt wierne w stosunku do wyobrażanego przedmiotu, a różnica między rzeczą wyobrażoną a jej obrazem to właśnie istota twórczości. Rolą obrazów może być kompensacja odczuwanych braków lub lepsze przystosowanie się do otaczającego^lwjata."Myślenieza pmn ocąpbrazó w może być stanem szczególnie pożądanym w wypadku artystów i wówczas jako środki pomocnicze mogą być używane środki psychotropowe, takie jak mescaii-ną lub LSD.

Zainteresowanie powstawaniem obrazów' psychicznych zostało zainicjowane, z jednej strony, przez psychiatrów (Thomas, 1967), z drugiej, przez naukowców, badających eksperymentalnie funkcjonowanie ludzkiego mózgu (Hilgard, 1981; Sperry, 1970).

Na przeż>Ayapię_tęgo typu ppcazów-^zczególnie podatni okazali się ludzie, działający w sytuacji ograniczenia dopływaj zmiennych bodźców, pewnej monotonii stymulacji sensorycznej (Holt, 1981), czyli kiergwcy ciężarówek, operatorzy radarów, piloci samolotów. Zjawiska te znane są też w wielu tradycji religijnych7~gdzie przeżywanie takich obrazów jest drogą do przeżywania kontaktu człowieka z bóstwem. Jest to forma^projekcji^wewnętrznych impulsów e m o cjon alnych^n aa ktywn ość kory mózgowej. W zależności od "rodzaj u wstępnej sugestii i oczekiwań jednostki, mogą onejnabierać charakteru religijnego. Jak wykazały liczne badania, szczególnie potęźna^jesHuta) sugestia wspinania się^wj^pr^Wywołuje ona reakcje spotkania z Bogiem, aniołami, widoki świątyń iTJeruzalem (Thomas, 1967). W odniesieniu do tradycji medytacji katolickiej