religia a kultura4

170 RELIGIA A KULTURA

Niekiedy mają one charakter okrutny, lękowy, bywa, że odnoszą się do wierzeń religijnych. Chory może przeżywać ekstazę religijną, poczucie udziału w orgii albo wizje piekła. Nasirój-uniesienia^e.ufodi sprzęga się często w ekstazie z majączemowymi przeżyciami omamowymi.

„Chory przeświadczony jest wówczas, że rozwiązał tajemnicę wszechświata, przeniknął zagadkę bytu. W tym nastroju uroczystym, w zachwycie, w metafizycznym uniesieniu może popaść w stan osłupienia, któremu towarzyszą również podniosłe omamy wszystkich zmysłów: kadzidlane zapachy, czysta rozkosz przenikająca cale ciało, objawienie wzrokowe bóstwa, z którym chory obcuje twarzą w twarz, nadziemskie szczęście oderwania się od świata zmysłów” (Bilikiewiez, 1959).

W przebiegi^ądąę.zki Obserwujemy często zmiany, otępiennę i charakteropatyczne. Dotyczą one przede wszystkim zaburzen iuwagi,..myśleniaJjLiczuciar Uwaga staje się mało czujna, „lepka”; tok myślowy - wybitnie zwolniony; ” afekty najczęściej "Zalegają, otrzymując wyraźnie ambiwalentne rozszczepienie. Powyższe zaburzenia rzutują także na życie religijne chorego. Chorzy skłonni, są do bigoterii, do przesadnego wykonywania praktyk religijnych, do_ mistycyzmu, fanatyzmu j zaślepienia,_a jednocześnie - do'plotkowania i intrygi. Złośliwość, chęć dokuczenia innym, kłótliwość epileptyk owija w .patetyczne frazesy_lub religijne moralizatorstwo. Zwykle epileptycy mają wysokie mniemanie o sobie, dlatego też (urojenia wielkościowe inie należą u nich do wyjątków. Także psy=^. chopaci.z przewagąobjawówepileptycznych skłonni są do dewocji, bigotęni, wymuszonej j przesadnej pobożności. Wypływa to zazwyczaj z ich zacho-""^v wawczego, konserwatywnego stosunku do religii i tradycji, związanego z całokształtem ich intelektualno-emocjonalnego funkcjonowania, charakteryzującego się tzw.\]£pkoś£iąJnteiektualną^ czyli skłonnością do uporczywego powracania do tych samych wątków tematycznych i zaleganiem afektu, czyli długim utrzjf-mywaniem się raz powstałych uczuć^¹. Interesujące rezultaty przyniosły badania japońskie (Ogata i Miyakawa; 1998^. W latach 1984-1997 przebadano 234 pacjentów z rozpoznaną epilepsją. Spośród nich 137 osób miało epilepsję płatów skroniowych. U trzech pacjentów (dwóch szintoistów i jednego chrześcijanina) spośród tej grupy odnotowano występowanie doświadczeń religijnych wskutek ataków epileptycznych. Na podstawie uzyskanych rezultatów badacze wysnuli wniosek, iźjdoświadczęnia religijne, występują .u tych pacjentów, których.religia posiada wyraźny., przedmiot kultu (szintoizm i chrześcijaństwo), nie występują zaś. wśród _ wy znawcówjfąjbardzreJ^TOpó wszechni onego w tym kraju Buddy-"" zmu. Jest to interesujący wniosek, ale zTiwagi na to, że osoby, u których" wystąpiły te doświadczenia, stanowią zaledwie 2,2% badanej grupy, wymagają dalszego potwierdzenia.

f {• Należy jeszcze krótko wspomnieć o.psychozach reaktywnych i nerwicach.

\ ; Do pierwszych zalicza się m.in.^że.spóły hiśterycznp. Objawami ich, jak podaje • Bilikiewiez, mogą być b^l^/ozmaTtego gafunkul znieczulenia, zjawjskajiiper.-.

²¹ Współczesne badania z użyciem EEG gmpy osób cierpiących na epilepsję wykazały, że religijność współwystępuje z epilepsją w wypadku, gdy ognisko znajduje się w jednym z płatów skroniowych (Dewhurst i Beard, 1970).

kinetyczne i hipokinetyczne. aż do osłupienia, porażenia, omdlenia, stany.po-mroczneTKaFalepsja, letarg, napady histeryczne i inne. W sprzyjających okolicz-nościachlńożeTTłojsć” do częściowego ograniczenia podświadomości w połączeniu z przeżyciami_wizji religijnych wywołujących uczucia zachwytu - ekstazy. Dezorientacja w miejscuu,otoczeni u może być interpretowana przez pacjentów jako doświadczenie -pobyt-u- w nie.bię_uWczuvyąnie sję wjnękę,.CJaiy.Stusą. sprawia, że u chorych pojawiają się stygmaty,jco może spmyodowai.zbj.orową indukcję histeryczną.^Tieść żamroczeń bywa często (zwłaszcza u kobjet) mie-s^mng^ementów erotyczno-religijnych. Afekt u histeryków odznacza się bra-kiem_umiaru, pohamowania i niestąłośjcj^. Przedmiot zainteresowania, wiara czy nauka^_usiępują po krótkim czasie miejsca nowym ideałom.

/.NerwLC.e^atręctwJW swej czystej postaci występują na tle reaktywnym, często jecfńak ten zespół chorobowy pojawia się na podłożu organicznym. Natrętne wyobrażenia i myśli mogą być bardzo liczne i różnorodne. Charakter natrętny -mggąjnieć. rny ślj Jwjętokrądcze. i. bluźniercze. Sj^rupulanctwo rehgijne - o czym już wspomniano - wyrasta głównie na kanwie natrętnego, ale nieuzasadnionego ppczuęja winy i wyrzutów sumienia. Natrętne procesy myślowe wyrażają, się nierzadko w popędzie do dociekań religijnych czy metafizycznych. Próba p_rz_e-_ c[wstawienia się owym natrętnym popędom wywołuje u chorego ni&poicdy. Ten z kolei zmusza go do wykonywania wielu czynności i zabiegów .magicznych^ zabobonnych. Myślenie chorych na nerwicę natręci, podobnie jak w schizofrenii, wykazuje liczne cechy myślenia magiczneg^. Natręct-wautrzy— nmją-się .szczególnie długo, gdy znajdują ,₎poparcie^3lrUerej_LQ\y^iinuiinii..ze_„ stoay-otoczeniaTTSostrzegamy tu zatem ścisłą łączność powyższych zagadnień z problemami psychiatrii społecznej.

8.2. Analiza sposobów definiowania pojęć religijności i zdrowia psychicznego w prowadzonych badaniach - konsekwencje dla formułowanych wniosków

Przy rozpatrywaniu zagadnienia wpływu religii na jednostkę, czy mówiąc inaczej - związku między religijnością a zdrowiem psychicznym, istotne jest dokonanie dwóch zabiegów. Po pierwsze, wyraźne sprecyzowąnie defi n icji zdrowia psychicznego, przyjmowanej jako podstawa analizy, oraz po drugi^wyraźne dóokre.śjleniie^sposobu^rozumienia religii w konkretnych badaniach, których rezultaty są przedmiotem’ anallzy.^a^WczeŚnt^sźe^ ^^ Fońca lat 60.) okresu badań nad tym zagadnieniem charakterystyczne było - powszechnie występujące w literaturze przedmiotu (Dittes, 1969) - podejście, polegające na korelowaniu cech osobowości mierzonych za pomocą testów psychologicznych, z religij-nością mierzoną najczęściej tylko jako przynależność,.do grupy wyznaniowej. Zdrowie psychiczne w tym ujęciu było utożsamiane z jedną wybraną cechą