religia a kultura1

144 RELIGIA A KULTURA

odrębnić w pracach/Allporta/ poświęconych religijności wewnętrznej, która stanowi systeifl^nodporządj&wiijący sobie funkcjonowanie człowieka i porządkujący jego system poznawczy. Widzenie religii jako schematu pozwala na analizę funkcjonowania człowieka przez pryzmat roli doświadczenia w kształtowaniu tego schematu oraz wpływ tego schematu na strukturowanie sposobów rozumienia świata.

Praktycznym zastosowaniem traktowania religii jako schematu poznawczego jest też analizowanie dziarafnoscr^wangelizacyjno-misyjnei. (IngramT 1989), podejmowanej w ramach różnych wyznań religijnych. W trakcie kontaktu z potencjalnymi konwertytami mlsjonujące osoby starają się doprowadzić do przyjęcia przez konwertytów schematu interpretującego ich doświadczenia życiowe w sposób zgodny z głoszoną doktryną religijną. W tym celu na wiele rozmaitych sposobów starają się przekonać je, że nowy schemat interpretacyjny jest albo^Jpogatszy/ czyli )jsensowniający więcej ^yydarzeń w otaczającym święcie, albo bardźlef prawdŻiWyfćzyfi odpowiadający trafniej na więcej pytań dotyczących problemów egzystencjalnych.

Jest rzeczą wartą podkreślenia, źe:

„byłoby nadmiernym uogólnieniem używać pojęcia schematu do religii w ogóle (...), ale przykłady specyficznej struktury wiedzy religijnej będą obejmować schemat występujący u mormonów, ortodoksyjnych żydów, ewangelicznych chrześcijan i rzymskich katolików. Każdy z tych schematów ma własny zasób informacji, tradycji, własne święte pisma oraz interpretacje, które są zorganizowane w schemat, który staje się filtrem, z perspektywy którego są interpretowane inne wydarzenia. Mówiąc innymi słowy, każda z tych religii ma własny sposób organizacji wiedzy, służący jako baza dla interpretacji otaczającego śvviata’^ł (Paloutzian, 1996, s. 189).

Innym schenjatę^    odnoszącym się do religii, jest skrypt,

czyli specyflcznyzestaw procedur dotyczących określonych rytuałówjgllgij¹ „nych^K^aliTTgialrta swój    ący sekwencję wyda

rzeń rytualnych. Przykładowo, procedura w trakcie katolickiej mszy św. różni się od sekwencji zachowań w trakcie wieczornego posiłku w dzień żydowskiego szabatu.

Innyin typem schematów jest głęboka\ struktura znaczeniowa^ czyli pewne [j) rzęs lam j, leżące u podstaw opisu ^ydarz^yjnSSSnLzbiorowej i .indywidujtb. nej. Różne Wyznania akcentują różne wydarzenia z historii swojej doktryny, mówiące o tym, jak Bóg odnosi się do swoich wyznawców i czego od nich oczekuje. Mogą to być przykładowo Zmartwychwstanie Chrystusjp lub przekazanie jego misji ewangelizacyjnej apostołom. Wreszcie \\Teligii mieszczą się . również £ che maty_ o _tv p i e_ plan ójw r oz w i ązy w ąnia różneg<^roj^ju.pra^^ ₎ Są to uogólnione systemy reguł, jak należy postępować w konkretnej sytuacji. Przykładowo, w wypadku choroby członkowie niektórych wyznań mogą ograniczać swoje postępowanie do prośby o modlitwę grupy w swojej intencji lub prośby do przywódcy grupy o nałożenie rąk - będąc przeświadczeni, że to całkowicie wystarczy, podczas gdy członkowie innych grup będą szukali pomocy lekarza specjalisty.

Doświadczenie religijne

145

Rola schematów w odniesieniu do -doświadczenia-religijnegb oznacza, że) konkretny |stan_pQbudzeni& towarzyszący doświadczeniu ekstatycznemu będzie-' ^zinterpretowany w sposób specyficzny dla schematu poznawczego, który na-! tych miast - bo w ciągu kilku milisekund - zostanie automatycznie zaktywizo-! wany ^Fiske i Taylor, 1991). Bezpośrednie doświadczenie zostaje w ten sposób*' natychmiast zinterpretowane w sposób zgodny ze schematami religijnymi, mówiącymi o jego znaczeniu i właściwej na niego reakcji. Podstaw dla tej interpretacji dostarcza zarówno posiadana wiedza, jak i zachowanie innych osób znajdujących się w otoczeniu.

Jest to podejście do interpretacji doświadczenia religijnego oparte na psy-^hologii społecznej, wskazujące na rol^otoczenia społeczneąowjtymulowaniu d oś w iadczeń religijnych jednostek.

“W psychologii religii poglądy o roli facylitacji społecznej doświadczeń religijnych pojawiały się w kontekście badań nad konwersją w okresie dorastania (Hall, 1904) oraz nad glossolalią (Holm, 1978). W obu wypadkach podkreślano roję, zachowań występujących \\^otoczeniujijnęj_o^    niej^

¹ • ^w

f“V'

• r.

konkretnego rodzaju przeźyS^McIntosh, 1997). Zgodnie z tym podejściem, ^ntensywnelloświadczenia zawierają pewien wspólny element centralny. To, jak zostanie on sklasyfikowany, zależy.oikoj|t^s^^uacyjnego. Tak więc tradycja religijna jest tutaj spostrzegana jako nadająca strukturę stanowi pobudzenia emocjonalnego przeżywanego przez człowieka. Oba zaprezentowane podejścia różnią się wagą przywiązywaną do wpływu grupy społecznej, do której człowiek należy lub która znajduje się w jego otoczeniu. Wjrięrwszym wypadku tradycja ta działa poprzez posiadane schematy poznawcze, w drugim zaś. po-przezllezp oś rednie oddziaływanie jgrupy społecznej modelującej rozumienie przeżywanego przez człowieka stanu pobudzenia emocjonalnego. Jak się wydaje, oba te podejścia opisują nieco różne aspekty tego z ja w i śk~aT~ W pierwszym wypadku opisywane są doświadczenia religijne zachodzące zarówno w samot-ności, jak i w trakcie rytuałów grupowych, natomiast w drugim przedstawiane są głównie doświadczenia podzielane przez większą grupę wyznawców.

\966). W swojej teorii doświadczenia religijnego Sunden propoiiujFTa-Itosowanie Schematu różnicującego \- sytuacja codzienna vs sytuacja nadzwyczajna,- do analizy genezy tego doświadczenia. Według Sundena, człowiek znajdujący się w sytuacji trudnej, bolesnej lub niezrozumiałej, przekraczającej

możliwości poradzenia sobie z nią i jej interpretacji, ucieka się do próby |ej__

zrozumieńia poprzez tradycję religijną. Warunkiem powodzenia takiej strategii jest zaktualizowanie takiej tradycji, czyli możliwość dostrzeżenia podobieństwa między sobą a postacią z planu mitu re ITgij n egÓ7Znaj om ość tradycji religijnej kształtuje filtr percepcyjnyTcfei ęki które in ifaktua! nasytuacj a nabiera "szczegół -nego znaczenia, jako analogiczna do sytuacji postaci z planu mitu religijnego. Jednocześnie, dzięki takiemu filtrowi powstaje oczekiwanie, że Bóg zachowa się wobec osoby dokonującej tej interpretacji tak, jak zachował sigj^yobec osoby

Podejście poznawcze do doświadczenia religijnego jest współcześnie rozwijane przez szwedzką szkole psychologii religii, stworzoną przez Hjalmara Sun-dena