leszczynski logos4

chrześcijaństwa na kulturę antyczną¹⁹. W pracach tych logosofia pojawia się —

jeśli w ogóle się pojawia — jako jeden z wielu wątków, przy okazji omawiania

zagadnień filozoficznych i dotyczących paidei.

3. Obszar badawczy pracy

1.    Obszar badawczy pracy obejmuje teksty pisane przedfilozoficzne i filozoficzne sporządzone zarówno w języku greckim, jak i łacińskim, a także polskie tłumaczenia oryginału, czyli zracjonalizowane i zwerbalizowane ekspresje ducha ludzkiego.

2.    Interesuje mnie greckie piśmiennictwo przedfilozoficzne; teksty poetów greckich — mitografów („teologów"). Chodzi tu głównie o Iliadę i Odyseję Homera, Teogonię i Prace i dni Hezjoda, a także hymn orficki zawarty w papirusie z Derver\i wraz z alegorycznym komentarzem.

3.    Główny nacisk zostanie położony na teksty filozofów zajmujących się explici-te i implicite koncepcją Logosu: Heraklita, stoików oraz Filona z Aleksandrii.

4.    Zostanie przeprowadzona analiza koncepcji Logosu w Prologu Eioangelii Jana oraz myśli Ojców wczesnego Kościoła aż po Orygenesa, przy czym poglądy Klemensa Aleksandryjskiego zostaną potraktowane jako pomost łączący wcześniejsze dokonania filozoficzne chrześcijan z rozbudowanymi systemami filozoficzno-teologicznymi doroślejącego chrystianizmu, systemami, do jakich należy zaliczyć poglądy Orygenesa.

4. Metoda badawcza

W rozprawie przyjmuję następującą metodę analizy tekstów greckich:

1.    Rekonstrukcja kategorii Logosu jawiącej się implicite i nie wyartykułowanej do końca w tekstach przedfilozoficznych. Za punkt wyjścia, konieczny do odszukania tej kategorii w owych tekstach, posłuży mi heraklitejsko-stoicka koncepcja Logosu.

2.    Rekonstrukcja kategorii Logosu jawiącej się explicite w tekstach Heraklita i stoików.

3.    Analiza kategorii Logosu u Filona Aleksandryjskiego, którą traktuję jako pomost wiodący od myśli greckiej do myśli wczesnochrześcijańskiej.

¹⁸    E. Hatch, The Influence of Greek Ideas on Christian i ty, London 1890; E. Bevan, Hellenizm and Christianity, Londyn 1921; Sz. Szydlewski, Hellenizm a chrześcijaństwo, „Ateneum Kapłańskie", 24 (1938), t. 41, s. 209-232, 337-351; H. I. Marrou, Kościół w łonie kultury hellenistycznej, tłum. L. Bieńkowski, „Concilium", (1971), z. 1-10, s. 320-328; J. M. Szymusiak, Klasycyzm Klemensa Aleksandryjskiego, „Studia Theologica Varsaviensia", 9 (1971), z. 1, s. 289-302; A. Świderkówna, Narodziny chrześcijaństwa a świat pogański, „Archikonfraternia Literacka. Zeszyty Studium Społecznej Nauki Kościoła", 2 (1983), s. 3—9; A. Ziółkowski, Świat antyczny a chrześcijaństwo, „Znak", (1983), nr 338, 61-76; G. Bednarczyk, Kulturozoe uwarunkoioania rozwoju Kościoła w okresie apostolskim, „Rocznik Teologiczny" ChAT, 33 (1991), z. 1, s. 159-179; A. Siemianowski, Proces helle-nizacji chrześcijaństwa i programy jego dehellenizacji, Wrocław 1996; W. Jaeger, Paideia Christ i, „Zeit-schrift fu.r neutestamentliche Wissenschaft", 50 (1959), s. 1-14; tenże, Wczesne chrześcijaństwo i grecka paideia, tłum. K. Bielawski, Bydgoszcz 2002 (praca ta dopełnia monumentalne dzieło W. Jaegera, Paideia. Formowanie się człozuieka greckiego, tłum. M. Plezia, H. Bednarek, Warszawa 2001; W. Jaeger, Paideia: The Ideals of Greek Culture, t. I-III, Oxford-New York 1939—1944).

¹⁹    Sz. Pieszczoch, Kulturotwórcza inspiracja i wpływ chrześcijaństwa na rozzoój antyku, Poznań 1992.

4.    Jak wspomniałem w punkcie 3.1., obszarem badawczym będą dla mnie przede wszystkim teksty pisane. Rzecz jasna, trzeba uznać też istnienie wyobrażenia siły porządkującej rzeczywistość na etapie przedpiśmiennym. Mit wyartykułowany w epice, jest już mitem przetworzonym, w pewien sposób zracjonalizowanym. Pierwotną przedpiśmienną materią dla poetów greckich, ujętą później przez nich w formie słowa pisanego, były opowieści mityczne, mityczne narracje, przekazywane drogą ustną z pokolenia na pokolenie. Należy o tym pamiętać, aby nie odrywać mitu pisanego od tego, co go poprzedzało. Takie oderwanie stwarzałoby wrażenie, jakby racjonalizacja mitu, jego ewolucja rozpoczęła się dopiero z chwilą pojawienia się słowa pisanego, a przecież dzięki badaniom religiologów wiemy, że tak nie jest. Dodać trzeba, iż mityczna opowieść też jest już pewnym stadium ewolucji myślenia ludzkiego, podsumowaniem tego etapu rozwoju świadomości człowieka, który odzwierciedlał się w archaicznych zabytkach kultury materialnej (np. ryty skalne). Mityczna narracja jest zatem rodzajem syntezy doznań człowieka zamanifestowanych w artefaktach. Teksty pisane poetów, następnie filozofów są kontynuacją rozwoju myśli ludzkiej, etapem ewolucji, a nie zastygłą w bezruchu skończoną całością, oderwaną od wcześniejszych i późniejszych produktów ducha ludzkiego. Skoncentrowanie się przeze mnie na tekstach pisanych nie oznacza więc lekceważenia przedpiśmiennych stadiów myśli człowieka, mojej nieświadomości polegającej na braku wiedzy o wywodzeniu się epiki właśnie z opowiadań mitycznych.

5.    W związku z tym, iż obszarem badawczym mojej pracy są teksty autorów starożytnych, metoda badawcza przyjęta przeze mnie w niniejszej dysertacji polegać będzie na analizie owych tekstów. Metodą badawczą w mojej pracy nie jest zatem omawianie opracowań dotyczących koncepcji Logosu w filozofii starożytnej, zestawianie z sobą owych dzieł i wyciąganie wniosków płynących z tych zestawień. Opracowania na temat starożytnej koncepcji Logosu są w mojej pracy raczej uzupełnieniem głównego wywodu, opartego na tekstach oryginalnych. Sądzę, iż chcąc rzetelnie przedstawić myśl filozofów zajmujących się w starożytności Logosem, należy w tym celu dotrzeć do źródeł, z których wypływa nasza wiedza na temat filozofii starożytnej, a więc do tekstów oryginalnych i uczynić z nich główny przedmiot rozważań.

6.    Z uwagi na to, że w niniejszej publikacji odwołuję się do tekstów oryginalnych, lokalizując w przypisach poszczególne fragmenty z pism autorów starożytnych, stosuję nazwy łacińskie, nadane ich dziełom przez edytorów tekstów źródłowych w oryginale. Ze względów wydawniczych (aby zmniejszyć objętość i tak już przecież sporej książki) w przypisach cytuję jednak niewielkie (najważniejsze) fragmenty tekstów łacińskich i greckich. Dokładne dane bibliograficzne wydań tekstów oryginalnych zamieszczam wtedy, gdy powołuję się na jakieś dzieło po raz pierwszy; obok nich podaję dane bibliograficzne polskich przekładów. Początkowo zamierzałem w głównych tekście przytaczać cytaty łacińskie i greckie, atoli ostatecznie zadecydowałem, iż dla wygody czytelnika w głównym tekście będą się pojawiać najczęściej cytaty z polskich tłumaczeń prac autorów starożytnych. Ponieważ jednak podstawą moich rozważań są teksty oryginalne, więc w przypisach zamieszczam tytuły z wydań tekstów w językach oryginalnych.

11