religia a kultura0

162 RELIGIA A KULTURA

przypomina to medytację ignacjańską, medytację św. Jana od Krzyża bądź medytację św. Teresy z Avila.

Na konfigurację procesów poznawczo-emocjonalnych, prowadzących do wystąpienia obrazów psychicznych o treści religijnej, zwrócił również uwagę Kazimierz Obuchowski (Obuchowski, 1982). Analizy swoje oparł na opisie przeżyć religijnych, przedstawionych z końcem lat 20. przez psychologa Stefana Błachowskiego i psychiatrę Stefana Borowieckiego (Błachowski, 1928), oraz na badaniach własnych - kilkunastoletniej dziewczynki, twierdzącej, że objawił się jej Chrystus (Obuchowski, 1982).

Zdaniem Obuchowskiego, nastawi enje__ęm ocjona 1 n e, czy lisi] na jnptywacja_ do przeżycia takiego obrazu wraz z towarzyszącym, mu pobudzeniem, prowadzą do podwyższenia progu selektywrigśęLdla Jnfocmacji .zewnętrznych, czyli vvpływają jia.Jógrąnicżenie“ dop}ywu takich bodźców, ze świata „otaczającego, które nie są zgodne z głównym kierunkiem pęzekiwamdanej- osoby. Jednocześnie obraz ten jest budowanyprzy'"dopływie_ informacji wewnętrznych, których nadmiar stanowi szczególną kompensację dla ograniczonego dopływu informacji z zewnątrz. Jest oczywiste, że informacje wewnętrzne to informacje^ które pozostają w zgodzie z kierunkiem oczekiwań na przeżycie danego obrazu.

Po wytworzeniu tego obrazu następuje niemal skokowy wzrost pobudzenia, które, po osiągnięciu skrąjrnS^wySokiego poziomu, prowadzi do całkowitej blokady .informacji nienależących bezpośrednio do danegćT układu bodźców. Dodatkowym czynnikiem stabilizującym trwałość tego obrazu jest silnie nagradzający charakter. Przerwanie całego zjawiska może nastąpić wówczas, gdy zadziała na daną osobę czynnik o zdecydowanie różnym charakterze, wymuszającym przejście na dominujący odbiór bodźców z otoczenia.

W przedstawionej sekwencji zmian w przebiegu procesów emocjonalno--poznawczych, rolę czynnika inicjującego wystąpienie obrazu psychicznego może odegrać zarówno sugestia,**wyobraźnia, bodziec słowny, jak i bodziec słuchowy. Decydującą rolą przypada jednak nastawieniu psychicznemu, nadającemu określony sens bodźcowi inicjującemu cały proces.

Innym typem poznania otaczającego świata jest poznanie.przedświadome^ 9 j (niewerbalnej Pierwsi zwTÓcili na nie uwagę przedstawiciele psychologii czystej (szkoła wurzburska). Formą takiego przeżycia jest empatia, czyli umiejętność pełnego wczucia się w przeżycia drugiej osoby. Rezultaty poznania na tym stadium mogą być następnie transformowane w komunikowalne symbole (słowa, liczby, dźwięki), działania, lepiej doprecyzowane uczucia,, fantazja.i marzenia na jąwię^..Transformacje tiTTnogą również posłużyć za punkt wyjścia do 7 twórczości. Wreszcie trzecim rodzajem poznania jest poznanie prymitywne lub tzw^jnyśle.o.ie paleologiczne. Opiera się ono nie na logi£€7*Tęcz na podobieństwie, zm i en ionycTi relacjach między słowem i^znaczeniem (denotacja i werbalizacja przeważają nad resztą). Każde pojęcie zostaje sprowadzone do poziomu konkretu-.......    .......

Każdy z tych typów poznania może vvystąpić zarówno w chorobie psychicznej, w twórczości, jak i w doświadczeniu religijnym. W pierwszym wypadku nie

\\L-

daje^oojuoźlLwi^Gi-dobnowolnego powrotu-do-sposobu-poznania-opartego na logiom W przypadku twórczoścLstan odejścia od poznania opartego na regułach logiki jest stanem pożądanym, acz zakres i kierunek^są niekonttolowane, a jednocześnie w dowolnym momencie.irioże.nastąpić.powrotnatradycyjnego sposobu. poznania rzeczywistości. Wreszcie w doświądczeniu religijnym przejście na te „rezerwowe” - w stosunku do normalnych stanów psychicznych - sposoby poznmiiaTzeczywistości jest bądź starannie przygotowane-przez odpowiednie ćwiczenia, mające na celu doprowadzenie do zawieszenia i deautomatyzacji rutynowych kategorii poznania, bądź też do strukturowania przeżyć zgodnie z^^iaDAiBd^i^reljgijiią. Arieti (1976) uważa, że sćŁtrźy .warunkiJconieczne do tego, aby stan funkcjonowania na poziomie rezerwowych procesów psychicznych mógł ulec transformacji w doświadczeńie rejlgijne:

-    ~po pierwszerjest to"ftąolwdedzy^o-R^llw-ośch wystąpienia takiego do

świadczenia, czyli przy goto waniejT^ęgo^puTi^cie,

-    po drugie, ważne jest przekonanie, że to .życzenie ma sząQ5&XQaJizacjj wskutek j.^Q^k£g^^ęjj^J2£ż.iyy^-^szą-Pⁿ^S^^

-    po trzecie, musi się pojawić szczególny stan autohipnozy^ niepowodują-cej zamienienia przekonania w absolutną pewność, i co za tym idzie, pozwalającej na podjęcie określonych działań pod wpływem tej pewności.

Relacja między doświadczeniami mistycznymi i doświadczeniami twórczymi stała się również przedmiotem zainteresowania brytyjskiej artystki i psychoanalityka Marion Milner (1969). W swoich pracach wskazywała ona na fakt, iż te same procesy psychologiczne leżą u podłoża obu tych rodzajów zjawisk. Zarówno przeżycie mistyczne^ jak i akt twórczy, prowadzą to__paradoksalnego przeżycia przełamania „bariery między jednostką a Innym, przy jednoczesnym zachowaniu tej bariery. U podstaw obu rodzajów przeżyć leży ten sam rodzaj doświadczenia. Tw^zoić_j£SLt-Łirmą.pizeż.ycia^duchavvego. Zarówno przeżycie mistyczne, jak i doświadczenie twórcze zawierają w sobie potencjal^terai)eu-tycznyjsrzyczyniając się do przełamania bariery miedzy poczuciem identyczno-śći7edn^t^d-możliwośdą.jej.kon.taictu.z tynvęo_ je$Xp.Qzaj3j^JPoglądy Milner wydają się stanowić bardzo owocny punkt wyjścia do dalszej eksploracji relacji między twórczością a mistycyzmem (Raab, 2003; Luyten i Corveleyn, 2003).

I wreszcie kwestia ostatnia, wymagająca omówienia szczególnie w ramach doświadczenia mistycznego. Jest to problem przyczyn, dla których osoby przeżywające te doświadczenia nie znajdują właściwych terminów, oddających adekwatnie charakter ich przeżyć.

Wiąże się to, jak wykazały badania eksperymentalne z zakresu psychofizjologii mózgu, z zagadnieniem sggcjali racji-pójiad_mózgowycb (Ahlberg, 1982). Podczas gdv półkula lewa, w której mieści się ośrodek mowy,, odpowiada za werbalizację naszych przeżyć i doznan7poflcuIa' prawa wykazujejbrakj)redysp zycji do doKónywania’ przekładu' napijających tam impulsów na kategorjg., werbalne. Jednocześnie, jak wykazują zapisy elektroencefalograficzne aktywności mózgu, właśnie w półkuJLpiąw^ mieści się (przekazany tam czasowo