s6 2

REALIZM

Ramka 4.2. Stan natury Tomasza Hobbesa

Realiści odwołują się do myśli Tomasza Hobbesa, który dowodził, że działaniem człowieka w stanie natury kieruje troska o bezpieczeństwo i dążenie do zachowania własnego życia. Instynkt samozachowawczy popycha ludzi do rywalizacji i eliminacji wszystkich faktycznych i potencjalnych konkurentów¹. W obawie o własne bezpieczeństwo jednostki zrzekają się części swojej wolności, przekazują uprawnienia na rzecz suwerena i podporządkowują się władzy, która zapewnia im pokój i obronę.

Anarchia w stosunkach międzynarodowych stawia państwa w sytuacji, w jakiej znajdują się ludzie w stanie natury. Ponieważ nie obowiązuje prawo międzynarodowe, które ograniczałoby zachowania agresywne, państwa są w nieustającym stanie wojny. Stosowanie siły jest dozwolone, jest wręcz warunkiem przetrwania państw, które są niczym wpatrzeni w siebie gladiatorzy, stale gotowi do zadania decydującego ciosu. Poziom bezpieczeństwa między państwami nie jest jednak tak niski jak między ludźmi w stanie natury. Mimo że pozostają ze sobą w relacjach wrogości, państwa zapewniają swoim obywatelom minimalne warunki do życia, a stabilność systemu międzynarodowego zostaje zagwarantowana za pomocą mechanizmu równowagi sił.

Zdaniem Hobbesa bezpieczeństwo oznacza nie tylko spełnienie warunków koniecznych do zachowania życia, lecz także do zapewnienia pokoju, który umożliwia czerpanie zadowolenia z owoców własnej pracy. Zagrożeniem jest nienasycony apetyt państw na coraz to nowe zdobycze terytorialne, nawet gdyby później miały się one okazać ciężarem².

scenie międzynarodowej. Stanowi ona, że jedne państwa dążą do hegemonii, inne - do równowagi sit, jeszcze inne przyłączają się do silniejszego.

Struktura systemu międzynarodowego popycha państwa do konkurencji i rywalizacji oraz daje początek wszelkim wojnom. Stosunki międzynarodowe są jednak generalnie mniej konfliktowe, niż twierdzą realiści klasyczni. Potęga jest instrumentem realizacji głównego celu, jakim jest bezpieczeństwo, a nie celem samym w sobie; zarówno jej brak, jak i nadmiar może być szkodliwy. Dążenie do przetrwania i zapewnienia bezpieczeństwa nie warunkuje odebrania czegoś innym, dlatego z moralnego punktu widzenia jest uczciwe. Realiści strukturalni dzielą się na tych, którzy uważają - m.in. Kenneth Waltz, John Mearsheimer i Christopher Layne - że najważniejszym czynnikiem wpływającym na rezultaty na scenie międzynarodowej jest rozkład siły i liczba mocarstw (biegunów) w systemie, oraz tych,

Realizm klasyczny a realizm strukturalny

]

którzy twierdzą - m.in. Stephen Walt, Stephen Van Evera i Charles Glaser - że jest nim poziom, źródło i kierunek zagrożenia³.

Państwa prowadzą politykę w cieniu przemocy, ich zasoby mogą być użyte do kontrolowania uczestników systemu, a stanem naturalnym jest hobbesowski stan wojny⁴. Ponieważ są takie państwa, które mogą użyć siły militarnej, wszystkie muszą się na to przygotować. Zachowanie Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego było w czasie zimnej wojny podobne na skutek oddziaływania struktury systemu międzynarodowego. Mimo że państwa te różniły się pod względem ustroju i ideologii, ich zachowanie było podobne: oba dążyły do zwiększenia swojej siły militarnej, rywalizowały ze sobą o wpływy w świecie i prowadziły wojny (Wietnam, Afganistan).

Zdaniem realistów strukturalnych rozkład potęgi w systemie międzynarodowym wpływa na jego stabilność i bezpieczeństwo członków. W systemie wielobiegunowym występuje więcej możliwości wybuchu konfliktu między mocarstwami, co wynika z samej ich liczby. Liczba możliwych relacji (X) w stosunku do liczby aktorów (n) kształtuje się według wzoru: X = n (n - l)/2. Oznacza to przykładowo, że przy dwóch aktorach występuje jedna, przy trzech - trzy, przy czterech - sześć, przy pięciu - dziesięć możliwości relacji między państwami (patrz rys. 4.2).

Większa liczba kombinacji potencjalnych par konfliktu czyni, że więcej jest możliwości wybuchu sporu, który może dać początek wojnie. W systemie dwubiegunowym główna oś konfliktu przebiega między państwami stojącymi na czele poszczególnych bloków, istnieje zatem arytmetycznie mniej możliwości wybuchu konfliktu zbrojnego. Większa złożoność systemu międzynarodowego pozostawia także więcej miejsca na błąd, dlatego pomyłka czy zła ocena sil przeciwnika są bardziej prawdopodobne w systemie wielobiegunowym niż dwubiegunowym. Państwa muszą brać pod uwagę większą liczbę elementów, co zwiększa prawdopodobieństwo błędnego oszacowania siły przeciwstawnej koalicji⁵. Systemy dwubiegunowe ograniczają możliwość wystąpienia pomyłki w ocenie sił przeciwnika, co z kolei zmniejsza prawdopodobieństwo wojny. Jest zatem symptomatyczne, że zimna wojna zakończyła się pokojowo, czyli załamaniem się jednego z biegunów -Związku Radzieckiego.

1

   Tomasz Hobbes, Leviatan, tłum. Czesław Znamierowski, Warszawa: PWN 1954, s. 108.

2

   Włodzimierz Julian Korab-Karpowicz, Historia filozofii politycznej. Od Tukidydesa do Locke’a, Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki 2010, s. 301.

3

   Scan M. Lynn-Jones, Realism and Security Siudies, w: Craig A. Snyder (red.), Contemporary Security and Strategy, wyd. 3, New York: Palgrave Macmillan 2012, s. 31.

4

   Glen H. Snyder, Process Variables in Neorealist Theory, „Security Studies” 1996, t. 5, nr 3, s. 167-192.

5

   John J. Mearsheimer, Back to the Futurę, Instability in Europę After the Cold War, „International Security” 1990,1.15, nr 1, s. 17. Patrz także Kenneth N. Waltz, The Stability oj the Bipolar World, „Deadalus” 1964, t. 93, nr 3, s. 881-909.