SAMV78

344 Z obserwacji

wi opinii publicznej model funkcjonalny, instytucjonalny. konfliktowy i układ wielopoziomowy (w nąjprostszym przypadku model .masy-elity')¹. Sondaże przyzwyczajają do myślenia o społeczeństwie w kategoriach agregatu. budują ten sposób patrzenia na społeczeństwo, a tym samym blokują inne modele. Ten model to może najważniejszy sedyment sondażowy, wyabstrahowany ze wszystkich konkretnych wyników, to język, w którym myślimy o społeczeństwie — utrwala się on przez to, że go słuchamy i w nim czytamy.

Wyobrażenia o badaniach społecznych

Prace socjologów upowszechniają w społeczeństwie naukową wiedzę społeczną i pojęcia socjologiczne, a pojęcia te pozwalają społeczeństwu na głębsze zrozumienie siebie, wyjaśnienie swojego położenia i procesów, które się w nim dokonują².

W debacie publicznej w Polsce obecne i ważne są pojęcia pochodzące z socjologii i nauk ościennych³. Jedne z nich odnoszą się do wielkich systemów i procesów społecznych; przykładem ład monocentryczny, sekularyzacja, transformacja, macdonaidyzacja. Inne są pojęciami niższego szczebla: kapitał społeczny, samoogranicza-jąca się rewolucja, próżnia socjologiczna, brudne wspólnoty, trauma społeczna, sens zbiorowy, podział postkomunistyczny, krążenie elit, wykluczanie, anomia, awans społeczny. Jedne z tych kategorii pochodzą z klasycznej tradycji socjologicznej, inne to wynalazki polskich socjologów. Tworzą one wcale bogatą sieć pojęć, która różni

socjologię publiczną od potocznych interpretacji życia społecznego, odwołujących się do motywów jednostek i nacechowanych ocenami, zwłaszcza negatywnymi. Pojęcia te, powstałe w umysłach uczonych, przesączają się przez prace naukowe i publicystykę społeczną i powoli osadzają w myśleniu społecznym, a niekiedy trafiają nawet do języka potocznego⁴. Socjologia dysponuje dużym zasobem pojęć służących interpretacji zmian społecznych, a jeśli odczuwamy ich deficyt w dyskursie publicznym, to dlatego, że socjologowie nazbyt często wolą komentować sondaże niż interpretować świat, a debata publiczna jest powierzchowna i mało pogłębiona, skupia się nie na grze interesów i wartości społecznych, ale na grze politycznej.

Badania społeczne, wszechobecne komunikaty i wyniki badań sondażowych przyczyniły się także do tego, że w społeczeństwie przyjęła się idea naukowych badań społecznych, terminem .nauka' obejmuje się także zainteresowania światem społecznym, a człowiek, osoba ludzka, stąje się „badanym'. Sondaże są najbardziej znanym rodzajem badań społecznych, prowadzonych przy użyciu metod naukowych, mają więc swój wkład w uformowanie społecznego wyobrażenia, czym jest metoda naukowa zastosowana do społeczeństwa. Wkład ten jest na tyle duży, że w świadomości wielu ludzi badania sondażowe są tożsame z badaniami społecznymi, zresztą ze szkodą dla badań prowadzonych innymi metodami.

W wyobraźni społecznej i umysłach ludzi osadzają się też pojęcia i idee charakterystyczne dla metody sondażowej i opisu sondażowego; jest to ważny aspekt i efekt procesu akulturacji sondaży⁵.

1

   kurt Lang. What polis can and cannot tell us about public oplnlon. .International Journal of Public Opinion Research' 2008, | 20, nr 1, s. 3-22.

2

   Zob. A. Sułek, Socjologia I socjologowie w przestrzeni medlalnęj, w: Odpowiedzialność uczonych. Fundacja na Rzecz nauki Polskiej, Wrocław-Warszawa 2009, s. 32-41.

3

   Zob. Paweł Śpiewak, O cudzie w socjologii polskiej, w: Socjologia w Uniwersytecie Warszawskim. Fragmenty historii, oprać. A. Sułek, Wydawnictwo IFiS PAn, Warszawa 2007, s. 361 --365.

4

   Taką karierę zrobił termin „awans społeczny', użyty w 1931 r. przez Józefa Chałasińskiego w tytule jego książki Drogi awansu społecznego robotnika: studjum oparte na autobiografiach robotników (Księgarnia nakładowa. Poznań), a spopularyzowany po wojnie w Polsce Ludowej.

5

   Por. ciekawy artykuł Anny Kubiak Destrukcja procesu akul-turacjl badań społecznych w Polsce. „Przegląd Socjologiczny' 2007, t. 56, nr 1. s. 61-77.