Scan0010

W przeciwnym razie wedle Kołakowskiego - jak ujął to w tytule eseju, z którego zaczerpnęliśmy powyższy cytat - może nastąpić „sa-mozatrucie otwartego społeczeństwa", jako że porządek pluralistyczny zbudowany jest na uznaniu określonych wartości. Wartości te musi przekazać dzieciom szkoła i rodzina, gdyż nie są one wrodzone ani dane od natury. Tezę tę potwierdził w tekście pod tytułem Gdzie jest miejsce dzieci w filozofii liberalnej¹, w którym między innymi szukał odpowiedzi na pytanie: Dlaczego szkoła nie może się uchylić od obowiązku powiedzenia, jak odróżnić dobro od zła? Wątek ten pojawia się w wielu pracach tego filozofa. W jednej z nich - podważając sensowność „edukacji, która rezygnuje z autorytetu lub używa autorytetu ogłaszając jednocześnie jego fikcyjność" - dowodzi, że „efektywne dziedziczenie wartości jest zarazem dziełem autorytetu, a wszelki akt emancypacji od autorytetu może powstać tylko w imię wartości dzięki autorytetowi przyswojonych"².

Filozof Bogusław Wolniewicz stwierdza zaś arbitralnie:

„Nie ma wychowania bez autorytetu. Modne do niedawna w naszej oświacie mrzonki o »wychowaniu bezautorytetowym« czy »partner-skim« są takim samym pedagogicznym nonsensem, jakim w sferze motor y z aq i byłby »samochód bezsilnikowym Wychowanie stoi i upada wraz z autorytetem wychowawcy, a wychowanie szkolne - z autorytetem nauczyciela. Tak samo sądził Karl Jaspers: »Autorytet jest jedynym źródłem prawdziwego wychowania «³".

Miałby zatem Jaspers rację? Nie jest ona bowiem oczywista dla wszystkich. Na przykład A. S. Neill, powołując się na swoje wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi w Summerhill, przekonuje, że „nie ma jakiejkolwiek, najmniejszej nawet potrzeby uczyć dzieci, jak się zachować. Dziecko nauczy się, co jest dobre a co złe w odpowiednim czasie - zakładając, że nie wywiera się na nie presji". Powiada, że tam gdzie jest autorytet, tam nie ma prawdziwej wolności dziecka, a jedynie „śmiertelnie przerażony konformista" i że „całe to wtrącanie się i kierowanie ze strony dorosłych stwarza jedynie pokolenie robotów"⁴. Zaś polska maturzystka, której wypowiedź cytowałam wcześniej, mówiła, że jej pokolenie to „postmodernistyczny zlepek elementów od Sasa do Łasa [...] łączy nas jedno - to brak autorytetu".

Erich Fromm skomentowałby wyznanie tej dziewczyny następująco: owszem, to nowe pokolenie łączy brak autorytetów, ale tylko jawnych, odnoszących się do relacji interpersonalnych, jako że ludzie zaczęli dziś podlegać „prawom anonimowego autorytetu, niewidzialnego, wyalienowanego", związanego z wszechogarniającą konsumpcją: „Produkuj, konsumuj, baw się wspólnie, maszeruj w nogę, bez pytań. To rytm życia"⁵.

Chodziłoby wszakże, żeby „przybysze" (jak nazywa młode pokolenie H. Arendt) nie maszerowali „noga w nogę i bez pytań". Totalitaryzm bowiem niejedno ma imię. Jawi się problem - jak porozumieć się z młodym pokoleniem? Pytanie to jest istotne, chociażby w świetle tego, co o zmieniającej się formule przekazu międzypokoleniowego pisała już w latach siedemdziesiątych w pracy Kultura i tożsamość Margaret Mead. Ów młodzieniec, którego rozmowę z prof. J. Kozie-leckim przytoczyłam, w swej naiwności młodzieńczej wierzył, że w „rywalizacji idei" demokraqa zwycięża siłą rozpędu, a siła i przemoc nie grozi społeczeństwu demokratycznemu, toteż „budujące jest to, że w naszych czasach giną wszelkie autorytety". Rozmowa została przerwana, jako że rozmówca wycofał się: „Nie było podstaw do dalszej dyskusji"⁶.

Dyskusja jest jednakowoż niezbędna, także z młodym pokoleniem. I to dyskusja - nazwijmy ją - emancypacyjna. Na przykład H. A. Giroux, upatrując w funkq'onowaniu szkoły „szanse i okazje społeczne do zaangażowania się i wyedukowania narodu i jego przyszłych pokoleń do walki o demokraq'ę", woła z mocą: „demokraqa przecież nie jest czymś danym. Demokracji się po prostu nie dziedziczy. W każdej

1

   L. Kołakowski, w: F. A. M. Alting von Geusau, Społeczeństwo liberalne. Rozmowy w Castel Gandolfo, przeł. A. Kopacki i in., red. K. Michalski, Kraków: Znak 1996, s. 145.

2

   L. Kołakowski, Obecność mitu, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie 1994, s. 32.

3

   B. Wolniewicz, Filozofia i wartości. Rozprawy i wypowiedzi z fragmentami pism Tadeusza Kotarbińskiego, Warszawa: IFiS UW 1998, s. 266.

4

   A. S. Neill, Summerhill, przeł. B. Białecka, Katowice: Almaprint 1991, s. 17 i 169.

5

   E. Fromm, Zdrowe społeczeństwo, przeł. A. Tanałska-Dulęba, Warszawa: PIW 1996, s. 118,158.

6

   J. Kozielecki, Wielki świat..., op. cit.