0261

„Jeżowik” przy pracy i zabawie 237

- jak ujął to Chruszczów. - Stalin nie mógł się mylić. Potrafił przewidzieć wszystko. Mikojan uważał, że to właśnie z powodu kultu nikt nie śmiał przeciwstawić się Stalinowi.¹⁴ Terror nie był jednak po prostu wyrazem woli Stalina: mógł się rozpocząć z jego inspiracji, mógł odzwierciedlać jego animozje i kompleksy, lecz palatyni nieustannie domagali się nasilenia represji przeciwko wrogom. Mimo to, kiedy znali ofiarę, żądali dowodów. Dlatego właśnie Stalin przywiązywał takie znaczenie do pisemnych zeznań podpisanych przez ofiary.

Gdy tylko Stalin otrzymał zeznania od Jeżowa, przekazywał je członkom Politbiura, którym trudno było obalić ten potok samooskarżeń i denuncjacji. W marcu 1937 roku na przykład Stalin posłał Mołotowowi, Woroszyło-wowi, Kaganowiczowi i Mikojanowi następującą notatkę:

Zapoznajcie się z zeznaniami polsko-niemieckich szpiegów: Aleksandry (matki) i Tamary (córki) Licynskiej, iMinerwiny, byłej sekretarki Jenukidze-go. Wszyscy palatyni dobrze znali Jenukidzego, Stalin musiał więc zadbać o to, by na własne oczy zobaczyli dowody przeciwko niemu.¹⁵ Kiedy Mikojan podważył ich wiarygodność, Stalin oskarżył go o słabość, ale później wezwał jeszcze raz i pokazał mu podpisane zeznania: „Napisał to własnoręcznie... Podpisał każdą stronę”. Te absurdalne zeznania wystarczyły, by przekonać Kaganowicza: „Jak można było nie podpisać [wyroku śmierci], jeśli śledztwo wykazało [...] że ten człowiek jest wrogiem?”. Żdanow, wedle słów jego syna, „ufał oskarżeniom Jeżowa [...]. Przez jakiś czas ojciec wierzył, że w leningradzkim kierownictwie działają carscy agenci”. Ale gdy jego rodzice znali ofiarę osobiście, matka mówiła zwykle: „Jeśli on jest wrogiem ludu, to ja też nim jestem!”. I tak, w prowadzonych szeptem rozmowach, przywódcy i ich żony używali wciąż tych samych słów, by wyrazić swoje wątpliwości co do jednego czy dwóch aresztowań, choć wierzyli w winę większości ofiar.

Oburzenie palatynów było fałszywe. Jeśli znali konkretną osobę, okazywali oczywiście szczególne zainteresowanie dowodami, ale wszyscy rozumieli i zgadzali się, że szczegóły zawarte w oskarżeniach i zeznaniach nie mają znaczenia. Dlaczego więc wszyscy ci ludzie zginęli? Nadieżda Man-delsztam napisała, że zostali zabici za nic, natomiast Maja Kawtaradze, której aresztowano rodziców, powiedziała po prostu: „Nie pytajcie, dlaczego! ”. Zostali zabici nie z powodu tego, co zrobili, lecz tego, co mogli zrobić. Jak wyjaśnił Mołotow: „Chodziło głównie o to, że w decydującym momencie nie można by na nich polegać”. Rzeczywiście, niektórzy, tacy jak Ru-dzutak, nie byli „świadomie” nielojalni. I właśnie potencjalny charakter ich zdrady sprawiał, że Stalin wciąż mógł wyrażać się z uznaniem o pracy,