Scan27

LYIII POJĘCIE „MIMEZIS” W „POETYCE¹

tworzenia jednej nie przesądza o umiejętności tworzenia innej. Wspomniane wyżej trzy aspekty procesu twórczego, stanowiące za-razem najbardziej pódślawowe'elementy strukturalne każdego dzie-a sztuki’ przy dokonywaniu klasyfikaojf śą traktowane jako „nienależne zmienne”, chociaż oczywiście wybór jakiegoś środka może n pewnym sensie determinować dokonanie wyboru odpowiedniego przedmiotu czy sposobu i odwrotnie. Arystoteles zdaje sobie jed-lak jasno sprawę z faktu, że, jeśli chcemy określić charakter vłaściwy jakiemuś rodzajowi poezji, można to uczynić wyłącznie ) oprze z analizę wspomnianych aspektów „naśladowania” jako nie-:ależnych czynników. Taką właśnie analizę przeprowadza filozof v pierwszych trzech rozdziałach swego wykładu. Analiza możli-.A vości tkwiących w odmiennym wykorzystaniu trzech właściwych X la sztuki poetyckiej środków (słowo, rytm i melodia), trzech, odzajów przedmiotów fdziałanie ludzi lepszych, gorszych i takich, -icy są w rzeczywistości) i trzech sposobów przedstawienia (nar-., acyjny, dramatyczny, narracyjno-dramatyczny) pozwala na doko-anie pełnej klasyfikacji oraz ogólnej charakterystyki całej znanej iu twórczości poetyckiej. I tak np. tragedia posługuje się wszyst-j imi trzema środkami: słowem i rytmem w partiach dialogowych, | owem i melodią w partiach śpiewanych przez chór: przedmio- U ■m jej przedstawienia są działania ludzi lepszych niż w rzeczy-" istości, sposobem — forma dramatyczna./ Ód epopei wyróżnia ją >osób przedstawienia i charakterystyczny dla występów chóru )iew, od komedii natomiast — rodzaj przedmiotu.

Dokonane na bazie pojęcia mimesis rozróżnienia mają donio-? znaczenie dla wszystkich niemal ustaleń teoretycznych doko-mych w Poetyce. Nie wystarczają one oczywiście do pełnego zreślenia poszczególnych rodzajów poezji, ponieważ wybór odpo-ednich środków, przedmiotu i sposobu naśladowania uzależniony ;t od przyczyny celowej, od „formy”, która współdziałając z ty-i elementami „materialnymi” zapewnia każdemu rodzajowi spe-ficzną siłę oddziaływania. Potwierdziła to w pełni dokonana 'żej (s. LIII) analiza definicji tragedii. Tym niemniej bez uświa-

domienia sobie roli, jaką wiąże filozof z pojęciem mimesis w swojej teorii, niezrozumiała byłaby większość jego teoretycznych rozważań na temat poszczególnych składników świata przedstawionego w dziele literackim, ich funkcji i znaczenia.

VII. ZNACZENIE POJĘCIA „KATHARSIS” I FUNKCJA

TRAGEDII

Zakres znaczenia słowa ,,ka tharsis” w języku greckim. Trudno byłoby zapewne znaleźć w całej literaturze greckiej drugi o tak doniosłym znaczeniu kulturotwórczym urywek jak ostatnie dziesięć wyrazów definicji tragedii, w których Arystoteles określa działanie i cel sztuki tragicznej. Ich zagadkowość podnieca wyobraźnię artystów, filozofów sztuki, teoretyków literatury, filologów oraz uczonych w zakresie wielu innych specjalności niemal od samego momentu pierwszego, nowożytnego wydania Poetyki (1508 r.), a ślady ożywionej dyskusji na ten temat możemy odnaleźć również wśród pisarzy i uczonych późnej starożytności. Wziąwszy pod Tu wagę rozliczne i owocne koncepcje artystyczne i naukowe, jakie' wyrosły na tle nieporozumienia związanego z wieloznacznością i „nieostrym” użyciem greckiego terminu kdtharsis, wydaje się, że ostateczne wyjaśnienie znaczenia tego pojęcia w Poetyce byłoby nawet niekorzystne dla jego inspirującej roli kulturotwórczej. W świetle posiadanych dotychczas świadectw takie wyjaśnienie jednak nie jest na razie możliwe. Musimy zadowolić się mniej lub bardziej przekonywającymi hipotezami, które'już istnieją, lub szukać hipotetycznego rozwiązania tej zagadki samodzielnie. Zanim przejdziemy do zapoznania się z kilkoma najbardziej reprezentatywnymi hipotezami, warto uświadomić sobie, jakie znaczenia wiązano z pojęciem kdtharsis w systemie języka greckiego przed Arystotelesem.

Bardzo wymowny jest fakt, że etymologia tego., słowa nie jest możliwa do ustalenia w świetle systemu języków indoeuropej-