Scan25

LIV

POJĘCIE „MIMEZIS” W „POETYCE’

[katharsis] takich doznań”, stanowi wspomnianą dynamis, przyczynę formalną i cel tragedii, zasadę, której podporządkowane są materialne składniki dzieła zasługującego na miano tragedii.

Nietrudno zauważyć, że wspólnym aspektem wszystkich wyszczególnionych w definicji tragedii elementów, jak też powstałej w wyniku ich syntezy całości, jest mimesis. Dzięki tej właśnie Wspólnej płaszczyźnie poszczególne elementy określanego gatunku otrzymują wewnętrzny status przyczyn, dający się porównać ze statusem przyczyn stanowiących przedmiot badania w naukach ścisłych/Zasadą mimetyczności, stanowiąc podstawę wyróżnienia Wspomnianych kategorii przedmiotu, środków, sposobu i celu rzeczywistości artystycznej, staje się jednocześnie dla Arystotelesa podstawą stworzenia naukowejleoriTpoezji. Chociaż utwory poetyckie nie'są wytworami naturalnymi, zyskują one w jego ujęciu jako struktury mimetyczne powstałe na bazie mimetycznych właściwości języka, określoną naturę, która poddaje się badaniu naukowemu analogicznemu jak każdy byt naturalny. Ich istnienie jako ogra-nicznie i celowo skonstruowanych w procesie mimetycznym całości jest wynikiem tych samych czterech przyczyn ontologicznych, które decydująo. powstaniu przedmiotów naturalnych.

Przyczynę materialna? w tym przypadku stanowi potencjalny charakter tworzywa fabularnego (najczęściej tradycyjnego)'”'"szerokie możliwości języka .poetyckiego i pewne możliwości sposobu przedstawienia. Przyczyna sprawcza, odmiennie niż w przedmiotach naturalnych, znajduje'się'na zewnątrz dzieła. Jest nią artysta, bo jak czytamy w~'Metafizyce (1032^a32): 7,sztuka rodzi te rzeczy, których forma znajduje się w duszy artysty”. Forma ta istnieje najpierw jako nie zmaterializowana koncepcja myślna (nóesis) i dopiero następnie przybiera kształt materialny. Proces ten otrzymuje i \v Metafizy^ce miano poiesis (tworzenia). Przyczyna JjormaTpa, rozumiana przez Arystotelesa jako zasada aktualizująca wewnętrzne możliwości materii, w odniesieniu do dzieła sztuki oznacza” więc Z jednej strony ' koncepcję, ideę dzieła rodzącą się w duszy artysty, z drugiej—aktualizację tej właśnie koncepcji w ramach moż-

POJĘCIE „MIMEZIS” W „POETYCE’

LV

liwości, jakie stwarza zasada materialna. W związku z tym, że jest to w pewnyrrr sensie'"urzeczywistnieńie czysto myślowej koncepcji, sztuka, zdaniem niektórych badaczy nowożytnych, jest w stanie odsłonić istotę rzeczy, jej „ideę”. W ten sposób można bowiem rozumieć stwierdzenie Arystotelesa w Poetyce (rozdz. IX), gdzie mówi się o większej filożoficzńości poezji niż historii, ponieważ interesuje ją raczej to, co ogólne, podczas gdy historię — i tó7 co szczegółowe, jednostkowe. Jako jeden z pierwszych interpretację taką podjął S. H. Butcher²⁸, który stwierdza, że powyższa myśl w kontekście systemu filozoficznego Stagiryty oznacza, że SlK i(L -    r: v 0U.VV-UP//Mwt

sztuka piękna eliminuje to, co przejściowe i osobliwe, odsłania natomiast i cechy stałe i istotne rzeczy [...] odkrywa formę przedmiotu. Pod jego ; postacią jednostkową znajduje elementy uniwersalne. Wykracza poza nagą rzeczywistość natury7 wyraża oczyszczoną formę rzeczywistości, wolną od przypadku i uwarunkowań, które utrudniają jej rozwój.

Wziąwszy następnie pod uwagę właściwą sztuce tendencję idealizującą, o której mówi wielokrotnie autor Poetyki, Butcher nie waha się wysnuć wniosku, że we wspomnianym pojęciu ogólności zawiera się pojęcie rzeczywistości „idealnej*, tj. „takiej,™jaką ona być powinna” i dlatego „sztuka naśladując to, co ogólne, naśladu-je jednocześnie to, idealne”. Jeśt~ona ~ objawieniem wyższej prawdy? wyrażeniem pierwiastka uniwersalnego za pośrednictwem rzeczy jednostkowych”. O ile więc filozofia dąży do odkrycia „tego, - co ogólne” w tym, „co szczegółowe” i samo poznanie jest celem jej działania, o tyle poezja dąży do przedstawienia tego, „co ogólne” przez „szczegółowe” i do ucieleśnienia ogólnej prawdy o tym, co konkretne i co objawia się nam jako. żywy organizm, którego poszczególne części pozostają w ścisłym, strukturalnym związku w stosunku do całości. Wprawdzie w definicji tego, „co

²⁸ S. H. Butcher, Arisiotle.s’s Theory of Poetry and Fine Art, London ' 1898, s l60.