Scan45

XCIV .POETYKA” W CZASACH NOWOŻYTNYCH

kultury bizantyjskiej. W 1498 roku pojawia się drukiem jej przekład łaciński, dokonany przez G. Vallę, wyprzedzając o 10 lat pierwsze wydanie greckie, które ukazuje się w wydawnictwie Aldu-sa w zbiorze Rhetores Graeci (Wenecja 1508). Odtąd szybko wzrasta zainteresowanie tym traktatem. Swój szczyt osiąga ono zwłaszcza w drugiej połowie XVI wieku. Każde dziesięciolecie przynosi wówczas kilka nowych jego wydań, przekładów i komentarzy. W 1536 roku u Aldusa w Wenecji wydaje przekład Poetyki A. Pazzi¹, w 1548 roku komentuje ją F. Robortello², w roku następnym pojawia się jej pierwszy przekład na język włoski, którego dokonuje we Florencji B. Segni³. W 1550 roku objaśnia Poetykę V. Maggi⁴, wkrótce potem P. Vettori⁵. Na szczególną uwagę zasługuje parafraza włoska Poetyki dokonana przez Castelvetro⁶, który dostrzegając szkicowość wykładu filozofa uzupełnił wiele miejsc greckiego oryginału własnymi, często dość szczegółowymi uwagami. W ten sposób przekształcił wykład Arystotelesa w zbiór norm i przepisów, które mają zagwarantować napisanie dobrego dramatu. Jego uzupełnienia na temat jedności akcji, miejsca i czasu wywarły ogromny wpływ na kształtowanie świadomości literackiej w następnych stuleciach. Castełvetro rozwinął też szerzej Arystotelesową koncepcję oczyszczenia przez sztukę, łącząc pojęcie katharsis z uodpornieniem się widza na

działanie uczuć litości i trwogi (działanie homeopatyczne) dzięki oglądaniu skondensowanego obrazu zdarzeń tragicznych w teatrze. Słusznie odrzucił przypisywane Arystotelesowi w tym czasie mora-lizowanie i zwrócił uwagę na związaną w koncepcji Stagiryty z działaniem sztuki przyjemność.    .•

Pod koniec XVI wieku Poetyka Arystotelesa stała się również główną inspiracją dla powstania Poetyki Giulia C. Scaligera⁷. Jego obszerne i doskonale podbudowane założeniami filozoficznymi dzieło zyskało ogromną popularność. Dzięki temu przyczyniło się jednocześnie do rozpowszechnienia wielu cełnie odczytanych poglądów Arystotelesa. Na szczególną uwagę zasługuje zwłaszcza wyjaśnienie Scaligera dotyczące mimesis (jako fikcji literackiej) i hylemorficznego charakteru procesu twórczego.    -V-/ '

Nie wchodząc w szczegóły, należy stwierdzić, że uczeni włoscy epoki Odrodzenia, komentując i uzupełniając Arystotelesa, stworzyli poetykę normatywną, która następnie wywarła ogromny wpływ na poglądy teoretyczne i twórczość dramatyczną klasycyzmu europejskiego w XVII wieku (zasada trzech jedności, pięciu aktów sztuki dramatycznej, połączenia przyjemności z pouczeniem moralnym, rangi społecznej bohaterów, wzniosłości języka, eliminowania naocznie pokazywanych scen zbrodni).

Klasycyzm XVII wieku jest następną epoką, w której Poetyka Arystotelesa oraz jej włoskie interpretacje odegrały olbrzymią rolę w teorii i praktyce dramatycznej. Jej wpływy dostrzegamy za- , równo w XVII-wiecznej Anglii⁸, jak w Polsce⁹ i przede wszyst-kim we Francji. Jak zauważa Rene Bray¹⁰, klasycyzm francuski

1

   Aristotelis Poetica per Alexandrum Paccium, Patricium Florentinum in Latinum conversa, Wenecja 1536.

2

   Fr. Robor telli in librum Aristotelis de Ar te poetica explanationes, Florencja 1548.

3

   B. Segni, Retorica e Poetica d’Aristotele tradotte di Greco in lingua mlgare, Florencja 1549.

4

   V. Madii in Aristotelis librum de Poetica explanationes, Wenecja 1550.

5

   P. Yictorii Commentationes in primurn librum Aristotelis de Ar te Poetarum, Florencja 1560.

6

   Castelvetro, La Poetica d’Aristotele vulgarizzata e sposta, Wiedeń 1570.

7

J. C. Scaliger, Poetices libri VII, apud Petrum Satandreanum 1594.

8

^6X Szczególnie u .1. Miltona w jego: Samson Agonistes (167!). tekst wydany przez H. M. Percivala, 18 ed. London 1960.

9

   Zob. M. K. Sarbiewski, Wykłady Poetyki, przeł. i oprać. S. Skimi-na, Wrocław 1958.

10

   R. Bray, La formation de la doctrine classiąue en France, Paris 1927, s. 49.