Scan46

XCVI .POETYKA” W CZASACH NOWOŻYTNYCH

rozwinął się pod znakiem autorytetu Arystotelesa, przy czym jego i Poetyka stała się głównym źródłem i inspiracją tego rozwoju. Świadczy o tym przede wszystkim twórczość dramatyczna i świadomość literacka Corneille’a i Jeana Racine’a. Corneille w swej rozprawie o trzech jednościach¹, polemizując niejednokrotnie ze swymi włoskimi poprzednikami, stara się dowieść, że jego twórczość jest zgodna z przepisami Arystotelesa. Należy oczywiście zauważyć, że są to przepisy zdeformowane przez włoskich komentatorów. Niemałą rolę odegrała Poetyka Arystotelesa również w twórczości Racine’a, czemu dał on bezpośredni wyraz w niektórych wstępach do swoich tragedii².

( Pod koniec XVII wieku Poetyka Arystotelesa została przetłumaczona na język francuski. Jej tłumacz i komentator, Andre Dacier wyraża we wstępie swego opracowania pogląd, że jedynie to dzieło Arystotelesa jest w stanie uzdrowić twórczość dramatyczną we Francji. Podkreśla on przy okazji nieprzemijającą aktualność ustalonych przez Stagirytę praw sztuki poetyckiej, praw, których nie waha się nazwać naturalnymi³. Traktat Arystotelesa i jego włoskie interpretacje stają się również bezpośrednią inspiracją klasycystycznej Poetyki Nicolasa Boileau (1674 r.).

Zainteresowanie Poetyką Arystotelesa nie słabnie również w okresie Oświecenia. Tym razem obserwujemy je zwłaszcza w Niemczech. Dzieło to otrzymuje teraz pod piórem Lessinga nową interpretację, która przybliża oryginalną myśl Arystotelesa i demaskuje błędy teorii i praktyki dramatycznej klasycyzmu francuskiego⁴. Lessing dokonuje reinterpretacji trzech jedności dramatu, ukazując właściwą rangę jedności akcji, w nowym świetle przedstawia funkcję społeczną tragedii,. wyjaśniając pojęcie katharsis jako sprowadzenie do właściwej miary uczuć litości i trwogi. W tej interpretacji dalej jeszcze idzie Johann Wolfgang Goethe⁵, który, odrzucając tradycyjne wyjaśnienia o charakterze moralno-etycznym, w teorii poetyckiej Arystotelesa dostrzegą..aspekty estetyczne jako najbardziej istotne wartości dzieła poetyckiego.

“ Echa poetyki Arystotelesa za pośrednictwem klasycyzmu francuskiego docierają również w__XVIJI wjeku do Polski. Znajdują one odbicie w podręcznikach retoryki i poetyki Franciszka Karpińskiego (1782 r.), Filipa N. Golańskiego (1786 r.), Franciszka K. Dmochowskiego (1788 r.), Józefa Korzeniowskiego (1833 r.) i Euzebiusza Słowackiego (1826 r.).

Zainteresowanie Poetyką Arystotelesa nie słabnie również w wieku XIX i XX. Charakter tego zainteresowania zmienia się jednak diametralnie. Dzieło Arystotelesa staje się teraz przede wszystkim przedmiotem studiów i naukowych komentarzy. Przestaje zaś być księgą gotowych reguł i zasad, według których można ułożyć doskonały dramat. Pogłębione studia nad całym systemem filozoficznym i naukowym Stagiryty pozwalają coraz lepiej zrozumieć również jego teorię sztuki poetyckiej, dostrzec jej uniwersalność i nieprzemijającą aktualność. Jej trwałą wartość widzi się przede wszystkim w stworzeniu dość precyzyjnego narzędzia dla badań literackich w postaci wprowadzonych terminów technicznych, takich jak: akcja, fabuła, charakter, myśl, perypetia, rozpoznanie, wysłowienie, możliwość, prawdopodobieństwo, wina tragiczna, środki, przedmiot i sposób przedstawienia. Nieprzemijającą aktualność

1

   P. Corneille, Trois discours sur le poeme dramatiąue, ed. L. Fo-restier, Paris 1963.

2

   J. Racine, Oeuvres completes, t. I: Thedtre et poesie\ t. II: Oeuwes direrses (wyd. R. Picard), Paris 1950, 1952.

3

   A. Dacier, La Poetiąue d’Aristote, contenant les regles les plus exactes pour juger du poeme heroiąue, et de pieces de thedtre, la tragedie et la comedie; trąduite en franęais avec des remarcfues critiąues, Paris, Cl. Barbin. 1692.

4

   G. E. Lessing, op. cit. Poglądy Lessinga omówił szerzej M. Kom-merell, op. cit.

5

   Zwłaszcza w pisemku: Nachlese zu Aristoteles’ Poetik (1827) w: Goethes Werke, B. IV: Yermisciite Schriften, Berlin-Darmstadt 1956.

‘s. 1040- 1043.

7 — Arystoteles: Poetyka