Zdjęcie1200

wszechnia się stopniowo pod wdk^ owy* inicjatorów przy czym' pS?* >Wń niekiedy bardzo długo.    ⁸ trwa

Po drugie, na skutek współistnienia • różnych grup, w których jednostka równoS nie uczestniczy, nie identyfikując się wyłącz-nie i ostatecznie z żadną z nich, trwała egzystencja grupy społecznej wymaga, by posiadała ona pewne „jądro”, tj. ludzi, którzy traktują ją jako grupę bezwzględnie najważniejszą, niezależnie od przypływów i odpływów solidarności w skali masowej (kapłani w Kościele, politycy w państwie, intelektualiści w narodzie itd.). Wokół tych „funkcjonariuszy grupy” skupia się zwykle większa lub mniejsza, rosnąca lub malejąca, liczba „zwykłych” członków.

Po trzecie, grupy wielkie (a w społeczeństwach nowoczesnych one właśnie grają kluczową rolę) mają tak bogatą i złożoną kulturę, że w praktyce żaden ich członek nie jest w stanie ogarnąć wszystkich jej dziedzin, jeżeli nawet uważa całą tę kulturę za swoją. W związku z tym grupa potrzebuje specjalistów, którzy niejako w zastępstwie jej zwykłych członków zajmują się upowszechnianiem i utrwalaniem kultury. Krótko mówiąc, grupa społeczna nie mogłaby funkcjonować, gdyby oprócz „masy” nie obejmowała również „arystokracji umysłowej” (wprowadzam tu terminy z Upadku cywilizacji zachodniej, które Znaniecki zarzucił w swych pracach naukowych), która działa w charakterze jej „przedstawicieli”.

Rola owych „przewodników” i „koordynatorów” działalności grupy wykazuje tendencje do instytucjonalizacji i „(...) wcześniej lub później, grupa staje się planowo zorganizowana”¹¹⁸, choć bywają także grupy, które tego stadium nigdy nie osiągają. Znaniecki uważał organizację za wtórną w stosunku do kultury, niemniej jednak przypisywał jej wielkie, chyba coraz

._pksze znaczenie. W Naukach o kulturze na-Se nawet, że integracja kultury zależy osta-ficznie od społecznej organizacji ¹¹⁹ (czy — jak pjgał _w swych polskich pracach — „ustroju Społecznego”).    |    t.

Co to znaczy, ze jakaś grupa społeczna jest grupą zorganizowaną? Po pierwsze, „zjednoczenie” jednostek w grupą jest względnie trwałe, _a ich czynności jako członków grupy są wykonywane regularnie; po drugie, funkcje są podzielone i pod adresem każdego członka grupy kieruje się określone oczekiwania; po trzecie, czynności członków grupy są „funkcjonalnie zintegrowane ze względu na wspólny cel”; po czwarte, stanowiska zostają oddzielone od konkretnych osób; po piąte, czynności, wykonywane przez jednostki jako członków grupy, są przez nią usankcjonowane ^ł2°.

Wyliczone wyżej punkty wymagałyby, rzecz jasna, rozwinięcia i komentarza, z.których mu-szę tu zrezygnować. Nie zamierzałem zresztą przedstawiać teorii organizacji społecznej Znanieckiego; chodziło jedynie o wskazanie, że je-go teoria grup społecznych uwzględniała również tę problematykę. Znaniecki powiedział sporo interesujących rzeczy na ten temat, na przykład odróżniając organizację grupy społecznej na zasadzie przodownictwa (naród) i jej organizację na zasadzie władzy (państwo).

Z teorii grup społecznych wyrosła teoria społeczeństw jako piątego rodzaju względnie odosobnionych układów społecznych. Teoria ta, stanowiąca uwieńczenie systemu socjologicznego Znanieckiego, była w istocie rozwinięciem wspomnianego tu już motywu „zaborczości” pewnych grup społecznych, które usiłują stać się grupami dominującymi i podporządkować sobie inne grupy, przeobrażając się w ten sposób we „wszechobejmujące społeczeństwa.

iid NR, s. 680. r%mnnisation sociale—, wyd. cyt.