Scan4

możliwość wiązania ze sobą emocji, a tylko za pomocą tego powiązania może on rozpalić serca i uczucia w wystarczającym stopniu i na wystarczająco długo. Pełna eksplikacja tej zasady i jej konsekwencji doprowadziłaby nas do rozumowań, których zawiłość i rozległość dalece przekraczałaby zamierzenie tych Badań. Na chwilę obecną wystarczy nam przyjęcie wniosku, że trzema zasadami powiązania między wszelkimi ideami są stosunki podobieństwa, styczności i przyczyn o wośc i.

przełożył Tomasz Sieczkowski

ROZDZIAŁ IV

Sceptyczne wątpliwości dotyczące działań poznawczych

Część I

Wszystkie przedmioty ludzkiego rozumu i badania można w naturalny sposób podzielić na dwa rodzaje, mianowicie na r e 1 a c j e między i d e -a m i [Relations ofldeas] i fakty [Matters ofFacts]. O przedmiotach pierwszego rodzaju traktują takie nauki, jak geometria, algebra czy arytmetyka, krótko mówiąc, wszelkie twierdzenia, które są intuicyjnie bądź demonstra-tywnie pewne. Twierdzenie, że kwadrat przeciwprostokątncj równa się sumie kwadratów przyprostokątnych wyraża pewien stosunek dotyczący trójkąta. Zdanie, że trzy razy pięć równa się połowie trzydziestu wyraża stosunek między tymi liczbami. Twierdzenia tego rodzaju można odkryć na mocy samego tylko działania rozumu, niezależnie od jakiegokolwiek przedmiotu istniejącego w świecie. Choćby nawet w przyrodzie nie istniały żadne trójkąty i koła, prawdy dowiedzione przez Euklidesa zawsze zachowałyby pewność i oczywistość.

Co do faktów, które są drugim przedmiotem ludzkiego rozumu, to nie dowodzi się ich w ten sam sposób; ale też dowodom na rzecz ich prawdziwości, przy całej ich powadze, daleko do natury tych poprzednich. Żaden fakt nie wyklucza możliwości faktu przeciwnego, gdyż fakt przeciwny nie implikuje sprzeczności, a umysł pojmuje go z taką samą łatwością i tak wyraźnie, jakby był rzeczywisty. Że słońce jutro nie w z ej d z i e jest zdaniem nie mniej zrozumiałym i zawierającym nie więcej sprzeczności niż twierdzenie, że wzejdzie. Daremnie zatem usiłowalibyśmy udowodnić jego I fałszywość. Gdyby zdanie to było demonstratywnie fałszywe, musiałoby zawierać w sobie sprzeczność i umysł nie mógłby go wyraźnie uchwycić.

Interesującym może się okazać zbadanie natury owej oczywistości, która zapewnia nas o rzeczywistym istnieniu i o faktach, wychodząc przy tym poza bieżące świadectwo naszych zmysłów i dane pamięci. Łatwo zauważyć. że ta część filozofii była zaniedbywana zarówno przez autorów starożytnych. jak ; nowszych, a zatem łatwiej oędzie wybaczyć nam wątpliwości i błędy, które pojawią się v traKcie prowadzenia tak ważnych badań, skoro