ScanImage146

198

Rozdział 19: Semiotyka strukturalna

¹³ U. Eco, op. cit., rych wie”¹³. A ponieważ zarówno przy tworzeniu znaków ikonicznych, jak

s 132

i przy ich odbiorze ludzie zawsze posługują się systemem oczekiwań i przypuszczeń, który zawdzięczają uprzednim doświadczeniom, to tę wyuczoną technikę można uznać za kod. Umberto Eco wylicza całą gamę kodów współdziałających w komunikacji wzrokowej (są to między innymi kod\ postrzegawcze, rozpoznawcze, przekazowe, ikoniczne, ikonograficzne).

W języku naturalnym kod fonologiczny przewiduje pewien szereg skatalogowanych jednostek relewantnych - fonemów, dyskretnie odróżnianych od siebie nawzajem. Mówiący używa wprawdzie poszczególnych fonemów swojego języka w sposób rozpoznawalny, ale często zabarwia je na przykład osobistymi cechami — czy to tak zwanymi cechami suprasegmental-nymi (oznaczniki intonacyjne, które w wypowiedzianym słowie „spróbuj" pozwalają zawrzeć zachętę, groźbę lub prośbę), czy to wariacjami fakultatywnymi (na przykład gestami).

Zdaniem Eco, w komunikatach ikonicznych nie odgrywają podstawowej roli dyskretne elementy relewantne. Przede wszystkim dlatego, że nie ma stałych jednostek relewantnych, lecz zmieniają się one i mają charakter relacyjny. Natomiast przewagę uzyskują tutaj te elementy, które w języku naturalnym należą do cech suprasegmentalnych i wariacji fakultatywnych. Znak ikoniczny jest analogowy, ale nie analogiczny. Eco przywołuje tuta termin z teorii informacji, gdzie rozróżnia się kody binarne, w których rozstrzygnięcia binarne rozkładają komunikat na elementy nieciągłe, i modele analogowe, gdzie na przykład wartość liczbowa wyrażana jest pewnym napięciem prądu, ustanawiając między tymi dwiema wielkościami ścisłą odpowiedniość. Modele analogowe nie układają się w opozycje binarne, lecz rozkładają się na stopnie - nie chodzi zatem o zasadę „tak" lub „nie”, lecz „mniej lub więcej”.

Jeśli chodzi o funkcjonowanie kodu ikonicznego (kluczowego dla komunikacji ikonicznej), to Eco — za Luisem Prieto — uznaje, że jest to kod o podwójnym podziale. Na najniższym poziomie artykulacji występują fi gu -ry. Są to elementy niebędące nośnikami znaczenia, ale mające wartość dystynktywną, to znaczy pozycyjną i opozycyjną. Funkcję tę pełnią między innymi kontrasty świetlne, proste figury geometryczne, stosunki geometryczne czy stosunki między postacią a tłem. Dzięki łączeniu jednostk' wyższego rzędu powstają znaki, czyli elementy denotujące lub konotu-jące pewne znaczenie, na przykład słońce skonstruowane z okręgu i pro-