ScannedImage 2 2

POTRZEBA UZASADNIANIA SWOICH ZACHOWAŃ ♦ 153

Dysonans poznawczy

Poczucie dyskomfortu, które początkowo przypisywano jednoczesnemu oddziaływaniu dwóch lub więcej niespójnych elementów poznawczych, a następnie postępowaniu niezgodnemu z utrwalonym, na ogół pozytywnym wizerunkiem własnej osoby.

?ywa się dysonansem poznawczym. W ciągu połączą badań naukowych wykazano, że dysonans znawczy jest głównym czynnikiem motywującym 'ślenie i zachowanie człowieka. Leon Festinger 157) pierwszy dokładnie zbadał mechanizm tego żnego zjawiska i ujął swoje spostrzeżenia w chyba i ważniejszą i najbardziej prowokacyjną teorię psy-alogii społecznej — teorię dysonansu poznawczego, czątkowo psychologowie społeczni sądzili, że dyso-ns mogą wywoływać wszelkie sprzeczne ze sobą rnenty poznawcze (myśli lub opinie) (Brehm, Co-n, 1962; Festinger, 1957; Festinger, Aronson, 1960). źniej się jednak okazało, że nie wszystkie niespój-ści poznawcze są w równym stopniu niepokojące, sierdzono mianowicie, że dysonans jest najsilniej-y i budzi największy niepokój, gdy człowiek postę-je w sposób zagrażający jego samoocenie. Źródłem pięcia jest konieczność konfrontacji z rozbieżnością między tym, za kogo się uważamy, a tym, jak się za-owaliśmy (Aronson, 1968, 1969, 1992, 1998; Green-tld, Ronis, 1978).

Dysonans poznawczy zawsze powoduje dyskom-rt, na co reagujemy próbą redukcji dysonansu. Zja-sko to bardzo przypomina oddziaływanie głodu uagnienia: dyskomfort skłania nas do jedzenia i picia. Jednak w przeciwieństwie do zaspokajania głodu lub pragnienia przez picie i jedzenie droga do zredukowania dysonansu nie zawsze jest prosta i oczywista, a czasami powoduje zaskakujące zmiany w naszym myśleniu o świecie i w naszym postępowaniu. Jak można zredukować dysonans? Są trzy podstawowe sposoby (zob. ryc. 6.1):

• zmiana zachowania, aby pogodzić je z elementami poznawczymi,

• próba usprawiedliwienia zachowania przez zmianę niezgodnych z nim elementów poznawczych,

• próba usprawiedliwienia zachowania przez dodanie nowych elementów poznawczych.

Ilustracją może być zachowanie, które miliony ludzi podejmują wiele razy dziennie, mianowicie palenie papierosów. Będąc palaczem, prawdopodobnie doświadczasz dysonansu, bo wiesz, że twoje zachowanie prowadzi do wczesnej śmierci w cierpieniach. Jak można zredukować ten dysonans? Najprostszym sposobem jest zmiana zachowania, czyli zaprzestanie palenia. Twoje zachowanie byłoby wówczas zgodne