ScannedImage 14

POTRZEBA UZASADNIANIA SWOICH ZACHOWAŃ ♦ 165

POTRZEBA UZASADNIANIA SWOICH ZACHOWAŃ ♦ 165

Po zagrożeniu    Po zagrożeniu

surową karą    łagodną karą

Rycina 6.5

Po kilku tygodniach dzieci, którym grożono łagodną karą, znacznie rzadziej bawiły się zakazaną zabawką w porównaniu z dziećmi, którym grożono surową karą. Pod wpływem łagodnej groźby dzieci musiały znaleźć własne uzasadnienie, uznając zabawkę za mniej atrakcyjną.

(Według Freedman, 1965)

Zjawisko to nie ogranicza się do wymiernych nagród i kar, uzasadnienia mogą być dostarczane w subtelniejszej formie. Weźmy na przykład przyjaźń. Lubimy swoich przyjaciół, ufamy im, wyświadczamy im przysługi. Wyobraź sobie, że jesteś na proszonym obiedzie u najbliższej przyjaciółki. Gospodyni częstuje dziwnie wyglądającą przystawką. „Co to jest?” — pytasz. „Och, to smażony konik polny, chciałabym, żebyś spróbowała”. Nie chcesz wprawiać przyjaciółki w zakłopotanie wobec gości, więc nakładasz sobie jedną sztukę i zjadasz. Czy myślisz, że zasmakuje ci to nowe danie?

Pozostańmy przez chwilę przy tym przykładzie. Wybraź sobie z kolei, że jesteś na obiedzie u kogoś, kogo nie lubisz zbytnio, i gospodarz podaje ci jako przystawkę smażonego konika polnego, zachęcając do spróbowania. Nie odmawiasz. A teraz zasadnicze pytanie: W której z tych dwóch sytuacji konik polny będzie ci bardziej smakował? Zdrowy rozsądek podpowiada, że powinien wydawać się smaczniejszy, gdy częstuje nim przyjaciel. Pomyśl jednak przez chwilę: W której sytuacji uzasadnienie wewnętrzne jest słabsze? Wbrew zdrowemu rozsądkowi teoria dysonansu przewiduje coś innego. W pierwszym wypadku na pytanie „Jak mogłam zjeść tego obrzydliwego owada?” masz wyraźne uzasadnienie: zjadłaś go, bo poprosiła cię o to najlepsza przyjaciółka. W drugim wypadku nie masz takiego uzasadnienia, więc musisz je wymyślić, czyli przekonać siebie, że naprawdę smakował ci konik polny. Choć ten przykład zachowania redukującego dysonans wydaje się dość dziwaczny, nie jest wcale tak wydumany, jak możesz sądzić. Philip Zimbardo i współpracownicy przeprowadzili analogiczny eksperyment (Zimbardo i in., 1965). Uczestniczyli w nim żołnierze służby zasadniczej, którzy mieli jeść smażone koniki polne w ramach badań nad prowiantem w warunkach polowych. Ci, którzy jedli owady na prośbę surowego, nieprzyjemnego oficera, polubili je znacznie bardziej niż ci, którzy jedli je na rozkaz oficera powszechnie łubianego i sympatycznego. Ci, którzy spełnili prośbę nieprzyjemnego oficera, nie mieli wystarczającego uzasadnienia zewnętrznego dla swojego postępowania. W związku z tym wytworzyli w sobie przychylniejszą postawę wobec jedzenia koników polnych, aby usprawiedliwić zachowanie, które w przeciwnym razie wywoływałoby dysonans jako trudne do zaakceptowania.

Rycina 6.6

Siła niewystarczającego uzasadnienia