scs39

1. Przestawka grup nagłosowych

ps.	sos.	poi.	z os.
		rat, rot (ról)		11 vv<łg i
ort	rat		rat, rot
*ordln	ralo	radio	rato^1	w sos. i ros. dl ^ /; por. lit. arklas
*orvuw,	ran,nr,	równy	r ozoryj	stprus. urwis 'prawdziwy’
oll	lat	lat, lot (iót)	lat, lot
*olkonib	lakom 7.	łakomy	lakomyj	lit. alkti 'być głodnym’
*ołkbtb	lakbtb	łokieć	lokot'	lit. ałkiine.
	2. V	rzestawka grup śródgłosowyc		h
p.s.	scs.	poi.	ros.	uwagi
		trot (trót)
tort	trat		tor ot
*gord?,	gradr,	gród, grodu	gorod	lit. gar das 'ogrodzenie’, niem. Gar ten, ang. garden ‘ogród’
* korva	krara	krowa, krów	hor ora	lit. harvć
tolt	tlat.	tlot (tlót)	tolot
* go Ir a	glara	g/ozca, glózo	golona	lit. galva
* kolt o	biało	błoto	boi oto	lit. b alt as
tert	tret	Ir zet (trzot, trzót)	ter et (ter ot)
*berg 5	bregb	brzeg	bereg	niem. Berg 'góra’, Ge-birge ‘góry’
* ber za	Ind z a	brzoza, brzóz, brzezina	bereza	lit. bćrzas, niem. Birkc
tell	tlłt	ilet (tlot, tlot, tlót)	tolot
*mclko	mleko	mleko	moloko	niem. Milek, melken 'doić’, ang. milk
*żelhi, <■	Z Id) 7,	żłób, żłobu	żołoh

¹ Y\ odniesieniu do przykładów rosyjskich zastosowano zapis fonetyczny l, a nie transliterację /.

b. Odstępstwa od przestawki, uwagi uzupełniające

W języku scs. spotykamy wyjątki od przedstawionego wyżej procesu fonetycznego. I tak, obok lakati ‘łaknąć’ z ps. *olkati trafia się forma nie przestawiona, zawierająca stawny jer, który zresztą może znikać, np. alhkati, alkati¹, obok ladii (ladiji) występuje albdii, a^]ldii z ps. *oldbji, por. poi. łódź, łodzi, łódka, ros. łod’, łódka. Rzadkie formy robi■ obok częstych rabi, z ps. *orłm i rozvł obok razvS v. ps. *orzvł ‘oprócz’, rozlićhtib obok razlicbńb ‘rozliczny’, z ps. *orzlićbm (w Zogr. i Supr.) można by wyjaśniać dialcktyczi ym podłożem morawskim. W śródgłosic tylko raz pojawia się forma nic przestawiona ze wstąwnym jerem: G sg. zolbta zam. zlata (Ps. Syn.).

Dla celów porównawczych warto dodać, żc formy nic przestawione w śródgłosic w postaci dawnej dialektycznej grupy tan (tdrt) trafiają się w języku polskim, por. gard jako część wyrazu złożonego w nazwach miejscowych, jak Starogard, Stargard, Nowogard, Białogard; poza tym istnieje nazwa nic złożona Gardno. Przestawkę mają: gród, Grodziec, (gródek, Grodno, Nowogródek itp. Z;innych starych form można wymienić nazwy Karwia, Karwina, Karwodrza obok regularnych: Krowodrza i pospolitego wyrazu podstawowego kroiua z ps. *korva || *kdrva ’.

głava obok^ofowa różnią takie wyrazy jak vrag

W języku rosyjskim obok form zgodnych z ogólną regułą przestawek w językach wschodniosłowiańskich występują formy takie jak w języku scs. Należą tu między innymi: przedrostek raz- (ras-) z ps. *orz- zamiast roz-, np. razwn, razdelit’, raspdd itp.; formy bez pelnogłosu, np. -grad jako część wyrazu złożonego — nazwy miejscowej typu Leningrad, Volgograd itp., por. gorod, ale grażdanin, a poza tym ce się semantycznie; w języku literackim uogólnione zostały vremja, pleń zam. vorog, veremja, polon itp. Wszystkie wymienione wyrazy to pożyczki leksykalne z języka scs., stąd zwane są cerkiewizma-mi.

Na zakończenie roz

własne dalsze zmiany,

J w rz_Jl (twarde) w i, Języki wschodniosłó

języki zaehodnioslowi

.śróddLoŁawc^w któryc ^ teru, lelt. ^ tolot znalazły się tu więc mi Opisany wyżej pre strujemy go w sposób

np. w języku_polskim nas tąp_i 1 o przejścicj_w_c, c w o, o wó, o czym, poucza gramatyka historyczna. wiańsk.ig..miały taką samą przestawkę grup naglosowych co niskie, j W swoisty jednak sposób rozwinęły się grupy h zaszedł tzw. pełnogłos: tort ^ tarot, (oh g? tolot, tert najpierw przez labializację telt ^tolt); spółgłoski płynne ędzy dwiema samogłoskami.

ces przestawki stanic się bardziej zrozumiały, jeśli zilu-lorównawczy wybranymi przykładami w tabelce na s. 74.

ważań o grupach przestawkowych należy podkreślić, że

porównywanie i konfron :acja form scs. z polskimi, rosyjskimi i z innymi słowiańskimi ma ważne znaczenie dla -ekonstrukcji form ps. i zapobiega błędnym interpretacjom. Należy bowiem pamiętać, że oprócz scs. grup ra, la, re, le z przestawki or, ol, er, el istnieją też stare grupy pochodzące z ps. ra, la, re, le, np.: scs. i ps. ru

¹ Przytoczone polskie for -zachodniego obszaru lechi zawsze zachodzi.

ckit

ny bez metatezy pochodzą głównie z północy i nawiązują do północno-go (kaszubskiego, słowińskiego i polabskiego), na którym metateza nie

75