skanuj0054 (Kopiowanie)

w zaburzeniach krążenia tętniczego lub podania cytostatyków. W przeciwieństwie do podania dożylnego roztwór substancji leczniczej nie jest w tętnicy tak szybko rozcieńczany i dociera do końcowych naczyń tętniczych prawie w tym samym stężeniu, w jakim był wstrzyknięty. Zjawisko to może powodować uszkodzenie wewnętrznej osłonki ściany tętnicy, co zaobserwowano np. w przypadku dotętniczego podania pentobarbitalu, powodującego martwicę tkanek.

8.3. Farmakokinetyka podania dożylnego

Dożylne podanie leku stosuje się zawsze wówczas, gdy chodzi o szybkie uzyskanie działania leczniczego. W rozważaniach teoretycznych ten sposób podania ma największe znaczenie, ponieważ pozwala na obliczanie podstawowych parametrów farmakokinetycznych, jakimi są szybkość dystrybucji i eliminacji oraz objętość dystrybucji i klirens. Zależnie od tego czy lek jest podawany jednorazowo., czy wielokrotnie w odstępach czasu krótszych niż czas potrzebny na całkowite jego usunięcie z organizmu, mówimy o podaniu jednorazowym lub o podaniu wielokrotnym. W sytuacji, gdy przedział czasu między takim wielokrotnie powtarzanym podaniu dożylnym jest bardzo mały (rzędu ułamka minuty), mówimy o podaniu leku we wlewie dożylnym.

8.3.1. Farmakokinetyka jednorazowego podania dożylnego

Dożylnie podana dawka leku D ulega w krótkim czasie rozcieńczeniu w całej objętości krwi, następnie dystrybucji w organizmie i eliminacji. Wykres obserwowanych stężeń substancji leczniczej w osoczu jako funkcja czasu jest w związku z tym zawsze krzywą malejącą (ryc. 8. la). Przerysowując taką krzywą w skali półlogarytmicznej, tzn. w ten sposób, że na osi rzędnych odkładane są stężenia substancji leczniczej w skali logarytmicznej, a na osi odciętych w skali liniowej, otrzymuje się wykres jak na ryc. 8. \b. Początkowy, krzywoliniowy fragment tych zmian stężenia odpowiada fazie dystrybucji substancji leczniczej w organizmie, natomiast końcowy i liniowy odcinek tego wykresu odpowiada eliminacji. Szybkość dystrybucji jest różna dla różnych leków, a czas jej trwania zmienia się od kilkunastu minut u prokaina-midu do kilku godzin dla digoksyny. Duża szybkość tego procesu przejawiająca się gwałtowną zmianą stężenia substancji leczniczej w osoczu w początkowej fazie jej przebywania w organizmie sugeruje, że proces ten polega niemal całkowicie na przechodzeniu substancji leczniczej z osocza do innych tkanek i narządów, natomiast jej eliminacja jest na tym etapie wędrówki przez organizm znikoma*. Szybkość z jaką zmienia się stężenie substancji leczniczej podczas eliminacji jest znacznie mniejsza, ponieważ obserwowane

* Sposób oceny szybkości procesu dystrybucji omówiono na str. 118. * 106 Zarys biofarmacji

Ryc. 8.1. Liniowy (a) i półlogarytmiczny (6) wykres zmian stężenia teofiliny w osoczu po dożylnym podaniu dawki D = 200 mg

zmiany stężenia w osoczu nie są tak gwałtowne jak podczas dystrybucji. Z ryciny 8.16 nietrudno zauważyć, że w ciągu pierWszych kilkudziesięciu minut stężenie teofiliny zmniejsza się z 13 mg/1 do 4,2 mg/1, natomiast dalsza, zmiana z 4,2 mg/1 do 1,5 mg/1 wymaga ok. 6 h.

8.3.1.1. Stała szybkości eliminacji i okres półtrwania

Całą krzywą przedstawioną na ryc. 8.1 opisuje równanie dwuwykładnicze omówione na str. 117, natomiast jej odcinek końcowy (liniowy w skali półlogarytmicznej), będący odbiciem zmian stężenia substancji leczniczej w osoczu w fazie eliminacji, można opisać równaniem:

InC = lnC₀-Kr    (8.1)

w którym:

C₀ — początkowe (fikcyjne) stężenie substancji leczniczej w osoczu (czyli stężenie w chwili t = 0),

K — współczynnik kierunkowy tej linii prostej będący miarą szybkości znikania substancji leczniczej z organizmu, zwany stalą szybkości eliminacji¹, t — czas.

f

Duża wartość tej stałej wskazuje na szybkie znikanie substancji leczniczej z osocza, a tym samym z całego organizmu, natomiast mała wartość tej stałej świadczy o tym, że cały ten proces przebiega wolno. Ponieważ na eli-

1

Ujemna wartość tego współczynnika wynika stąd, żc stężenie substancji leczniczej w osoczu maleje.

Dożylne podawanie substancji leczniczych 107