skanuj0059 2

zachowania ludzkiego zdrowia i istnienia. Po drugie, dotyczy osób, które z tych czy innych powodów (głównie np. choroby umysłowej lub wieku) w zasadzie nie poddają się oddziaływaniom wychowawczym. Po trzecie, względnie autonomiczna pomoc występuje w sytuacjach skrajnego zagrożenia życia i zdrowia (np. wypadkach, wojnach, występowania żywiołów).

Z drugiej strony można wskazać na trudne sytuacje życiowe ludzi, w których prym wiodło wychowanie, a raczej urabianie, gdzie ograniczono do minimum realizację zadań socjalno-opiekuńczych. Przykładem może być wychowanie spartańskie, wychowanie w systemach totalitarnych czy określonych zakładach penitencjamo-resocjalizacyjnych. Można zatem potwierdzić, iż w takich sytuacjach, w których system wychowawczy ignoruje potrzeby ludzi, tam dominuje on nad wartościami pracy socjalnej; ale tam też trudno takie wychowanie określić mianem wychowania sensu stricte. W systemach anty socjalnych czy antyopiekuńczych trudno jest bowiem realizować elementarne, humanistyczne cele wychowawcze.

Są to oczywiście systemy lub sytuacje skrajne, których jednak w życiu społecznym, w określonych instytucjach, grupach czy środowiskach, nic brakuje w żadnym społeczeństwie. W normalnych warunkach powinna mieć miejsce względna zbieżność realizacji zadań socjalno-opiekuńczych z wy-chowawczo-rozwojowymi [Dąbrowski 1995, s. 84-89). W praktyce - pomijając sytuacje skrajne - mamy do czynienia bądź z przewagą pomocy nad wychowaniem, bądź z przewagą wychowania nad pracą socjalną. Stan idealnej równowagi zapewne się nie zdarza, zaś określony zakres dysproporcji w tej relacji uznać należałoby za sytuację korzystną zarówno dla realizacji celów socjalno-opiekuńczych, jak i wychowawczych [zob. Olubiński 200la],

W istocie, z praktycznego punktu widzenia, trudno byłoby sobie wyobrazić wychowanie bez realizacji podstawowych zwłaszcza zadań socjalno-opiekuńczych. Mało tego, przychylałbym się do tych poglądów, które w ogóle wychowanie kojarzą z procesem zaspokajania ponadpodmiotowych potrzeb: socjalno-opiekuńczych (wychowanie socjalno-opiekuńeze), intelektualnych (wychowanie umysłowe lub nauczanie), społecznych (wychowanie społeczno-moralne), estetycznych (wychowanie przez sztukę), itd. W tym sensie, wychowanie byłoby procesem modelowania osobowości poprzez zaspokajanie określonych potrzeb ponadpodmiotowych (przy użyciu odpowiednich metod i środków wychowawczych). Pomijam tutaj sytuacje skrajne, w których możemy mieć do czynienia tylko z zaspokajaniem potrzeb głównie podstawowych bez możliwości realizacji celów wychowawczych, np. aby utrzymać kogoś przy życiu, lub w sytuacji ciężkiej choroby itp. W tym również sensie pomoc nieodpowiednia (zbyt duża lub zbyt mała) byłaby socjalno-wychowawczym błędem lub wychowawczym skutkiem złej pomocy (co na jedno wychodzi). Podobnie zresztą skutkowałoby wychowa* nie uwzględniające pomoc zbyt małą lub też zbyt dużą. Z kolei zatem w sytuacjach. gdzie pomoc miałaby charakter pedagogicznie bezrefleksyjny, mielibyśmy do czynienia z różnymi jej odmianami np. pómoc moralna, kulturalna, umysłowa, estetyczna itd.

W istocie pomoc żywiołowa, intuicyjna czy z dobroci serca pozbawiona refleksji pedagogicznej i charakterystyczna dla pomocy i opieki nieprofesjonalnej - jest jeszcze mocno obecna w naszym życiu społecznym, zwłaszcza w działalności pozainstytucjonalnej. Podobnie zresztą jak ciągle obecne jest w szkole nauczanie oderwane od wychowania. Oczywiście sytuacje te są jakościowo różne, choć ich skutki wychowawcze mogą być podobne. O ile bowiem można sobie wyobrazić wolontariusza pomagającego osobie pozbawionej środków do życia, o tyle trudno zaakceptować pozbawionego wiedzy i umiejętności pedagogicznych nauczyciela fizyki czy geografii (choć pewnie wyobraźnia nie ma tutaj nic do rzeczy). W każdym razie sytuacja, gdy pozbawiony wiedzy socjalno-opiekuńczej jest wychowawca, powinna należeć do rzadkości. Również nie do zaakceptowania byłaby sytuacja, gdy wiedzy i umiejętności pedagogicznych pozbawiony jest profesjonalny zwłaszcza pracownik socjalny lub opiekun. Pomijając bowiem sytuacje skrajne, o których była mowa, wszelka pomoc zawsze w tym czy innym aspekcie łączy się z kształtowaniem zachowań i postaw. Z praktycznego punktu widzenia nie do zaakceptowania wydaje się natomiast sytuacja, gdy „czysty” pracownik socjalny lub opiekun zaspokaja potrzeby podopiecznego na tyle, aby „czysty” wychowawca miał powiększone możliwości realizacji celów wychowawczych². Zarówno zatem pracownik socjalny powinien starać się wzbogacać proces pomocy wartościami wychowania, a z drugiej strony każdy wychowawca musi realizować cele wychowania zaspokajając np. określone potrzeby, tudzież pomagając w rozwiązywaniu sytuacji trudnych czy konfliktowych. W tym sensie w pełni uprawnione wydąje się operowanie zblt-kicm: praca socjalno-wychowawcza lub praca wychowawczo-socjalna (mniej zaś praca socjalno-opiekuńcza).

Jakkolwiek bowiem, z teoretycznego punktu widzenia, można by wskazać na swoiste cechy profesjonalnej pomocy oddzielonej od wychowania (w tym

⁷ Sytuacja taka byłaby do pomyślenia np. w odniesieniu do potrzeb elementarnych (np. głodu, ubioru, bezpieczeństwa, zdrowotnych itp.). Podopieczny musi nieć zaspokojony głód czy być zdrowym, aby mógł być wychowywany, głównie uspołeczniany. Trudno jednak zaakceptować np. sytuacją związaną z zaspokajaniem ponadpodmiotowych potrzeb intelektualnych, estetycznych czy manualnych jako warunku procesu wychowania. Zaspokajanie bowiem tego rodząju potrzeb ponadpodmiotowych wiąże się wprost z procesem nauczania. wychowania moralnego czy estetycznego (por. Dąbrowski 1995. s. 94-96).

121