Snap03

Wprowadzenie

Całość niniejszej pracy zosluła pomyślana w ten sposób, aby na tle dokonujących się przemian uwypuklić najpierw status metodologiczno-cpistemologiczny biologii współ-czesnej, a następnie w-skazać na zakres i kompetencje różnych nauk podejmujących złożoną problematykę życia. W szczególności dąży się do możliwie dokładnego nakreślenia granic pomiędzy biologią teoretyczną, filozofią biologii (metabiologią) i filozofią przyrody oży wionej (biofilozofią). Epistemologiczna odrębność tych dziedzin wiedzy

0    przyrodzie żywej staje się bardziej widoczna, gdy sprecyzuje się przedmiot i metodę badania w ramach każdej z nich. Pod tym względem istnieje, niestety, znaczne zamie-szanie pojęciowe, w szczególności zaś przypisywanie biologii teoretycznej funkcji metodologicznej i teoriopoznawczej oraz próby redukowania filozofii przyrody ożywionej do filozofii biologii.

Świadomie nic ograniczono się tu do samej tylko, ściśle rozumianej, płaszczyzny filozofii przyrody ożywionej, lecz starano się uwzględniać również aspekty ogólnobiolo-giczne, biofilozoficzne, a w wyjątkowych wypadkach - by objąć problem w całej pdni -nawet metafizyczne. Czynię to nie tylko przez wzgląd na mniej zaznajomionego z biologią Czytelnika, lecz w pierwszym rzędzie z powodu ogromnej złożoności i bogactwa samej przyrody żywej i jej przejawów, a w konsekwencji wielości i różnorakości sposobów'jej badania. Przy aktualnych postępach w nauce o życiu nic sposób podejmować problemy tak złożone i wieloaspektow-e inaczej niż interdyscyplinarnie i systemowo.

Materiał zawarty w Życiu - ewolucji podzielono na pięć rozdziałów'. Opierając się na wskazanych wyżej rozróżnieniach i uściśleniach płaszczyzn poznawania życia, pomieszczonych w- rozdz. 1, dokonuje się analizy problemu pogranicza życia i jego odrębności od materii nieorganicznej (rozdz. 2), a następnie rozważań nad określeniem oraz różnymi poglądami w sprawie istoty życia (rozdz. 3), genezy (rozdz. 4) i ewolucji (rozdz. 5) życia. Praca zakłada posiadanie elementarnych wiadomości z biologii oraz W'zakresie przedmiotowej problematyki filozofii przyrody nieożywionej.

Z obowiązku rzetelności naukowej pragnę dodać, że niektóre myśli i twierdzenia zaczerpnąłem ze swoich wcześniejszych prac, do których odsyłani bądź w przypisach, bądź w wykazie - zamieszczonym po każdym rozdziale - literatury zalecanej do wykorzystania. Większość jednak materiału, zwłaszcza dotyczącego istoty życia i ewolucji biologicznej, przygotowałem całkowicie od nowa.

Sama koncepcja filozofii przyrody, oczywiście w-spólna dla obydwu jej działów (filozofii przyrody nieożywionej i filozofii przyrody ożywionej) została tu potraktowana szkicowo jako szczegółowa aplikacja ogólnej teorii przedmiotu i metody tej nauki do filozoficznego wyjaśniania natury i właściwości biokosmosu. Piszącemu wydaje się, ze względu na szczególną swoistość świata żywego - co starano się ukazać poniżej -wskazana aplikacja nie jest w pełni zadowalająca i domaga się dalszych specyfikacji

1    uściśleń.

W moim odczuciu jest to pierwsza próba bardziej całościowego przedstawienia problematyki filozofii przyrody ożywionej w nurcie tomistycznym. Jako taka, stanowi zapewne, co jest oczywiste, twór bardzo niedoskonały i pozostawiający wiele do życzenia. Przede wszystkim ramy objętościowe nie pozwoliły na pogłębienie szeregu zagadnień lulaj zaledwie dotkniętych. Niektórych problemów nawet w ogóle nic poruszano, mimo, że wydają się być podstawowe w zakresie tej dziedziny filozofii Do takich należy m.in. zagadnienie dętemu nizmu biologicznego, przyczyr.owośei i celowości w przyrodzie żywej, ujętych w aspekcie tak metabiologicznym, jak i ontologicznym.

Główne idee stosowanej tu teorii przedmiotu i metody filozofii przyrody przejęte zostały od ks. prof. Kazimierza Kłósaka. Jestem osobiście przeświadczony, że bez inspirującego wpływu wykładów, rozpraw, przykładu sumiennej pracowitości i przyjaznych dyskusji z ks. Kłusakiem praca ta nie mogłaby w ogóle powstać i mieć obecnego kształtu. Jej nieudolnie zapisane karty mają zastąpić zdawkowe wyrazy wdzięczności. Także dziś, gdy mija dziesięć lat od śmierci Profesora Kłósaka. stwierdza się nadal obecność i wpływ Jego idei filozoficznych w publikacjach z zakresu filozofii przyrody.

1. BIOLOGIA A FILOZOFICZNE PROBLEMY BIOLOGII

Zwykle, gdy ktoś interesuje się biologią, zmierza w pierwszym rzędzie do zdobycia wiedzy o jej przedmiocie, a dopiero niejako wtórnie, zwłaszcza gdy jest metodologiem czy filozofem, z pozycji metaprzedmiotowej poszukuje definicji lub choćby ogólnej charakterystyki tej nauki Dla rozwoju danej dziedziny naukowej ważne jest nie tylko to. co się bada, ale także zdania sobie sprawy z tego, w jaki sposób to się czyni. Stąd wynika doniosłość - jak to widać na przykładzie rozwoju nauk fizykalnych - analiz łogiczno-metodologicznych i epistcmologicznych biologii współczesnej, podejmowanych ciągle jeszcze w zbyt skąpym zakresie.

Określenie i scharakteryzowanie biologii, będącej jedną ze szczegółowych nauk pirycznych, napotyka obecnie znacznie większe trudności, niż w przypadku innych nauk, wymaga dokładnego sprecyzowania jej przedmiotu danego (tzw. materialnego) i zadanego (tzw. formalnego), stosowanych metod oraz uwzględniania w jej rozwoju różnorakich uwarunkowań historycznych, społecznych, psychologicznych. Do trudności scharakteryzowania biologii w jej stanie aktualnym dołącza się nadto fakt jej szybkiego rozwoju, rozgałęziania się na wiele szczegółowych dyscyplin biologicznych, zróżnicowania pod w^rzględem stopnia osiągniętej „teoretyczności”, istnienia różnorakich sporów wynikających głównie z rozmytości (fuzziness) i trudności zdefiniowania pojęcia „życie'’. A przecież życie organizmów jest głównym przedmiotem badania „nauki o życiu”.

Z dziedziną empiryczno-teoretycznego badania życia wiążą się, w określony sposób, rozmaite problemy nie tylko logiczno-metodologiczne, ale również w szerokim sensie ontologio7nc. Te ostatnie, choć nie podejmowane przez biologię, zdają się być równie doniosłe dla człowieka chcącego poprzez refleksję zgłębić tajniki natury życia.

Z tych względów, po naszkicowaniu aktualnej sytuacji w biologii i zasygnalizowaniu głównych działów nauk biologicznych, podejmiemy w tym rozdziale próbę scharakteryzowania filozofii przyrody ożywionej i jej stosunku do filozofii biologii i biologii teoretycznej.

287