Snap08

Biologia a filozoficzne probltmy biologii

skutecznego uprawomocniania (uzasadniania) wiedzy biologicznej. Wskazania metodologiczne wynikają z praktyki badawczej, lecz „obróbka” teoretyczna czynności naukowotwórczych i warunków ich sprawności należy do metodologii biologii. Specyfika obiektów i struktur biotycznych wyznacza różnorodność metod i operacji logicznych, odrębnych od metod innych nauk, np. metoda porównawcza, cwolu-cyjno-historyczna, analiza funkcjonalna itp. Wiele miejsca poświęca się też analizie sposobów wyjaśniania na terenie biologii;

c)    teoria poznania biologicznego - dotyczy charakterystyki poznania z zakresu nauk biologicznych, analizy koncepcji i kategorii poznania występujących w biologii, przedmiotu i zadań oraz wartości naukowej tego poznania. Nauki biologiczne w procesie poznania posługują się własnymi zasadami, inaczej mogłoby nastąpić przejście na obcy sobie teren poznawczy. W teorii poznania i epistemologii biologii analizuje się istotę, uprawnienia i granice użyteczności naukowej sposobów formułowania praw empirycznych oraz teorii i jej stosunku do doświadczenia. O efektywności i swoistości poznania biologicznego decyduje stałe uwzględnianie specyficzności i złożoności struktur i procesów biotycznych;

d)    epistemologia i filozofia poznania biologicznego, często łączone z teorią poznania biologicznego (c), obejmują analizy problemów mctabiologicznych, w tym głównie analizę podstawowych założeń i zasad przedmiotowych występujących w biologii oraz analizy najogólniejszych rezultatów', uogólnień czy ekstrapolac ji, które wyrastają wprawdzie z danych faktycznych, ale często wy kraczają już poza ramy nauk biologicznych. Wymagają one wnikliwych analiz epistemologicznych celem określenia ich prawomocności i użyteczności naukowej.

: Filozofia biologii podejmuje, jak widać, zagadnienia, którymi same nauki biologiczne nie mogą się zajmować. Mając za przedmiot biologię i badając od strony logicznej jej pojęcia, metody, kategorie poznawcze, ujawnia wprawdzie powiązania z naukami biologicznymi jako swym przedmiotem; nie jest jednak nauką przyrodniczą, nic ma charakteru empirycznego, nie bada realnych obiektów i zjawisk życiowych. Przez swój charakter metajęzykowy wyodrębnia się również od biologii teoretycznej jako nauki przedmiotowej. MoZna nawet powiedzieć, że jednym z centralnych problemów lilozofii biologii jest właśnie usiłowanie zbudowania jednolitego systemu biologii teoretycznej, mającej za zadanie wyjaśnienie w płaszczyźnie przyrodniczej istoty życia czy całokształtu zjawisk życiowych. Stąd powtarzanie za Bertalanffym, że biologia teoretyczna, będąc nauką przyrodniczą, jest zarazem „teorią poznania i metodologią nauki o życiu’ \ wydaje się po prostu nieporozumieniem.

•    2. Jednym z najbardziej kontrowersyjnych problemów w literaturze filozoficznej jest

określenie statusu metodologicznego filozofii przyrody. Dziedzina ta uważana bywa bądź za metafizykę szczegółową czy stosowaną, jak np. u A. van Mclsena czy w unitarnych koncepcjach filozofii (np. u A. Krąpca, J. Kalinowskiego), bądź za filozofię przyrodoznawstwa (np. B. Gawccki) czy nawet za jednolitą syntezę wyników nauk “ Dl cyt., 6.

przyrodniczych (np w dialcktyce), bądź wreszcie całkowicie neguje się rację jej istnienia.

Pomijając systematyzację i ocenę tych i podobnych stanowisk zwrócimy uwagę na niektóre elementy stanowiska K. Kłósaka. opierającego się na sugestiach J Maritaina i F. Renoirtea, które opowiada się za autonomicznością przedmiotu i metody filozofii przyrody. U Maritaina ta autonomiczność w stosunku do metafizyki i nauk przyrodniczych wyrażona została przez przyjęcie specyficznego sposobu abstrahowania i definiowania, który w filozofii przyrody polega na „odnoszeniu się do poznawalnej intelektualnie istoty bytu podległego ruchowi”¹’. Zdaniem K. Kłósaka właściwy do poznania filozoficznego aspekt bytowości może odnosić się nie tylko do abstrakcyjnie pojętego bytu jako takiego czy przedmiotu w ogólności - jak w metafizyce - ale także do pewnych typów' bytu (przedmiotu) istniejących realnie, jak w filozofii przyrody¹⁸. Jako dyscyplina „zrelatywizowana do aspektu bycia czymś istniejącym realnie w obrębie przyrody”''^; filozofia przyrody próbuje wyjaśniać naturę i właściwości bytów' materialnych (martwych i żywych) poprzez wyodrębnienie w opisie fenomenologicznym danych doświadczenia (pochodzących z poznania naukowego i potocznego), implikowanych w nim treści ontologicznych odnoszących się do struktury bytów materialnych. Charakter redukcyjny tych implikacji ontologicznych pozwala na ostateczne wytłumaczenie struktury i genezy ciał materialnych. Filozofia przyrody, mająca za przedmiot byt podległy ruchowi w znaczeniu ścisłym i w swej metodzie poszukująca implikacji ontologicznych typu redukcyjnego, dla najogólniejszych sformułowań o przyrodzie może w trakcie takich analiz ontologicznych w znaczeniu szerszym odwoływać się do wyjaśnień hylemorficznych, do sił i uzdolnień tkwiących w materii czy do wyjaśnień przyczynowo sprawczych odnoszących się do tego typu bytu, jakim w obrębie przyrody jest materia martwa i żywa.

Mając na uwadze podane wyżej ogólne określenie przedmiotu i metody filozofii przyrody, możemy powiedzieć, że w zakres tej nauki wchodzi badanie filozoficzne bytów materialnych nie tylko martwych, ale i bytów żywych³⁰. Stąd w ramach filozofii przyrody wyodrębnia się dział obejmujący filozoficzne studium bytów obdarzonych życiem organicznym, nazywany zwykle filozofią przyrody ożywionej. W zakres lego 3ziału wchodzą zagadnienia, które dawniej niewłaściwie włączano do tzw. psychologii filozoficznej w orientacji klasycznej, w której analizę ostatecznej zasady (dusz.y) życia wegetatywnego, sensytyw^fnego i intelektualnego poprzedzano zwykle rozważaniami filozoficznymi na temat istoty i genezy życia. Byty żywe są bytami materialnymi,

K. K ł ó s a k: Próbo rewizji metodologicznych podstaw wyodrębnienia przedmiotu filozofii przyrody u Jakuba Maritaina, Studia Philos. Christ. 9 (1973) I, 55 85.

" Tamże, 81 —82.

K. K 1 ó s u k: Słowo wstępne, w: Z Zagadnień filozofii przyrodoznawstwo i Jilozofń przyrody. Warszawa 1976.1.1.6

K. K ł ó s a k: Aktualne kontrowersje w zakresie prolegomenów do filozofii przyrody, ,/jCSZ. Nauk. KUL’

3 (1960) z. 2. 15-30

297