Snap06

Biologią a filozoficzne problemy biolog•>

biologicznej. Funkcję taką spełnia biologia ogólna, rozumiana jako nauka o podstawowych właściwościach wspólnych wszystkim organizmom żywym. Określenie to nic rozstrzyga jednak definitywnie sporów metodologicznych odnośnie do autonomiezności przedmiotu i metody tej gałęzi biologii.

1.3. PROBLEMATYKA BIOLOGII TEORETYCZNEJ

Przedmiotem badania w naukach biologicznych są liczne i różnorakie formy organizmów żywych i kopalnych, ich budowa i funkcje życiowe na różnych poziomach ich zorganizowania, rozwój indywidualny i ewolucyjny, relacje ze środowiskiem, specyficzne formy zachowaniowe. Ogromna złożoność i różnorodność przyrody żywej stwarza biologowi poważne trudności już we wstępnym etapie badań, jakim jest gromadzenie i opisowa systematyzacja faktów odnośnie do struktury i przebiegu procesów' życiowych. Gdyby nawet którąś z dyscyplin biologicznych uznać za naukę czysto opisową, to i wówczas nie wystarczyłoby samo zebranie danych faktycznych. Już sam proces gromadzenia faktów' dokonuje się na podstawie jakichś załozeń uprzednich, wskazań o charakterze logicznym czy jakiejś teorii. Dane faktyczne mają służyć za podstawę do tworzenia pojęć ogólnych, zespołu twierdzeń powiązanych logicznie, hipotez i praw' biologicznych. Na tej podstawie czyni się dalsze uogólnienia i wy ciąga wnioski, których prawdziwość należy potwierdzić doświadczalnie. Wnioski wysnute z hipotezy i sprawdzone pow inny służyć przewidyw^iu nowych zjawisk lub powiązań wzajemnych między zjawiskami już znanymi. Biologia, jak każda inna nauka przyrodnicza, aby móc wyjaśnić nowo odkryte fakty i powiązać jc w całość, tworzy i posługuje się teoriami, które również w dalszych swych konsekwencjach muszą być sprawdzone. Stąd każda właściwie teoria bierze swój początek z danych faktycznych i do nich potem niejako powraca.

Jednakowoż wyodrębnienie w tym aspekcie biologii teoretycznej od biologii empirycznej jest z metodologicznego punktu widzenia trudne lub wręcz niemożliwe do przeprowadzenia z tego względu, że w każdej teorii empirycznej zawierają się dwie klasy wyrażeń: terminy elementarne (obserwacyjne) i terminy teoretyczne¹. Nadal żywo dyskutowany jest postulat empirycznej sensowności teoretycznych terminów' przyrodniczych (w tym i biologicznych), a z drugiej strony związek między terminami teoretycznymi i spostrzeżeniowymi wyznaczany jest przez kryteria stosowalności i często ma charakter probabilistyczny. Nie ma w każdym razie ostrych kryteriów rozróżniania tych terminów. Terminy i zdania obserwacyjne zdaniem niektórych mogą wprawdzie mieć sens niezależny od teorii systematyzujących wyniki obserwacji, a więc mogą pozostawać prawdziwymi mimo fałszywości teorii. Niemniej analiza metodologiczna wskazuje na to, Ze mają one określoną treść teoretyczną i charakter hipotetyczny, mogą zostać odrzucone na podstawie teorii¹⁰. Spory budzi więc nie tylko problem sensowności empirycznej terminów i zdań teoretycznych, ale także sprawa teoretyczności terminów i zdań obserwacyjnych.

Tc względy utrudniają przeprowadzenie linii demarkacyjnej między biologią teoretyczną a doświadczalną. Ta ostatnia zresztą, jak wskazano, nie poprzestaje na samym stwierdzeniu i opisie faktów; gdyby nawet tak było, to juz w tych wstępnych etapach procedury badawczej wykryć można różnorakie elementy teoretyczne

Mówiąc o biologii teoretycznej, analogicznie do fizyki teoretycznej, nie moZna utrzymywać za Sedlakiem, że nie przeprowadza się w niej eksperymentów i że jest przeciwstawna biologii doświadczalnej i opisowej¹. Chodzi raczej o to, że jest to tego typu dyscyplina biologiczna, która na etapie wykładu stosuje rozumowanie dedukcyjne (wnioskowanie), odkrywcze jako narzędzie dochodzenia do nowych twierdzeń i rozwiązywania problemów. W tym sensie o teoretyczności biologii decyduje wyprowadzanie nowych twierdzeń z tez pewnych, a więc dedukcja mająca wartość heurystyczną a będąca wnioskowaniem kierowanym zadaniem bądź dopełnienia, bądź rozstrzygnięcia. Często wiąże się to z przeprowadzaniem doświadczeń mających na celu sprawdzenie prawdziwości wniosków wynikających ze sformułowanych twierdzeń teoretycznych.

W szczególności biologię teoretyczną konstytuują zastosowania w badaniu struktur i procesów życiowych takich dziedzin i ich metod, jak matematyki, fizyki, teorii informacji, cybernetyki, teorii systemów. W ten sposób wyodrębnia się szereg dziedzin i kierunków biologii teoretycznej, między innymi¹²:

1)    biologia matematyczna (A. Lotka, N. Rashevsky, T. Watemian) - zastosowania metod matematycznych w analizowaniu ilościowym wyników doświadczenia i konstruowaniu teorii wyjaśniających różne zjawiska życiowe;

2)    biofizyka (W. Beier, H. Horowitz, E. Schródingcr, W. Bladcrgrocn. I. Prigoginc, M. Eigen) - wykorzystywanie aparatury pojęciowej i niektórych koncepcji fizyki i chemii fizycznej do pomiarów i wyjaśniania prawidłowości rządzących zjawiskami

¹⁰ J. Giedymin: O teoretycznym sensie fzw. terminów i zdań obserwacyjnych, w: Teoria i doświadczenie, Warszawa 1966.91-109.

" W. S c d 1 a k: Biologia teoretyczna, w: Enc. Kat.. Lublin, t. II, 577.

¹³ I.N. Smirnow; Teoreiiczeskaja biołogija tnułnusti sozdamja i perspektiwy rozwiuja, „Żum3ł Obszczcj Biologii” 34 (1973) 2, 241 252; L r. Frołow; Metodologiczcskije problemy teoreliczeskoj biologii. Moskwa 1973; G. A. J u g a j: Filosofskie problemy teoreliczeskoj biologii, Moskwa 1976; MMacklin a. R. M a c-k I i n: Theoretical biology. a statement and defense. „Synlhcsc”, 20 (1969) 2. 261-276; K. J A y a I a: The autonomy of biology os o notural science, w; Biology. bisiory, and natural philąsophy, cd. by A. breck and W. Yourgrau, New York 1972, 1-16; Theoretical and malhemaiical biology, ed. by T. W a U r m a n and H.J.Morowitz. New York 1965; Towards a theoretical biology. I. Prolegomena, ed. by C. H. W a d-d i n g 1 o n. Birmingham 1968.

29J

1

A. P r /. C 1 ę C k »: Pojęcia teoretyczne a doświadczenie, w Logiczna teoria nauki. red. T Pawłowski. Warszawa 1966. 449-504.

^v M. P r c c ! ę C k i: Postulat empirycznych terminów przyrodniczych, w: Fragmenty Filozoficzne, ser U-Warszawa 1959. 219-248; R. Wójcicki: Relatywne pojęcie empirycznej sensowności terminów. Ada Univcrsilatis Wrali$lavicnsis. nr 78. Prace Filoi. IV (1968) 132-145; T. P a ^w ł o w s k i: O empiryczne) sensowności zdań, w: Fragmenty Filozoficzne, ser Ul. Warszawa 1967. 17S-183.