str0022

ryfikować ten pogląd naukowo na gruncie biologii. Jak już zaznaczyliśmy, materiałistyczny pogląd na istotę duszy może przejawiać się w dwóch głównych tendencjach wyjaśniania relacji mózg- psychika: analityczno--redu kcjon istycznej i kompozycjon istycznej, jeśli pominąć behawio-ryzm, w ogóle nie zainteresowany badaniami nad psychiką.

Są psychologowie skłonni szukać raczej ujęcia całościowego - choć współcześnie nie obarczonego założeniami psychologii postaci. Zwłaszcza praktycy pomijają przy tym wiele elementów biologicznego podłoża psychiki. Co więcej, niektórzy „humaniści” tak silnie podkreślają społeczny charakter rozwoju osobowości ludzkiej, że w praktyce negują biologiczne źródła zjawisk psychicznych u ludzi, nawet uwarunkowane genetycznie. Inni psychologowie, skłaniający się ku redukcjonizmowi, są skłonni poszukiwać tzw. mechanizmów zjawisk psychicznych wfizjologi i układu nerwowego. Praktyczną weryfikacją ich poglądów jest skuteczność terapii psychofarmakologicznej. Obecnie jednak coraz szerzej toruje sobie drogę pogląd, że metoda poznawcza musi uwzględniać dwa aspekty — analityczno-redukcjonistyczny i całościowy, systemowy — choć uwolniony od dawnej, poarystotelesowskiej nadbudowy witał istycznej. Ten kom pozycjon istyczny sposób wyjaśniania biologicznego podłoża psychiki daje klucz do pogodzenia obu kontrowersyjnych stanowisk.

W dalszych rozdziałach podręcznika dowiemy się, iż w ewolucji układu nerwowego daje się zauważyć powstawanie nowych struktur nad tymi, które istniały u zwierząt na niższych szczeblach hierarchii. Jeżeli przyjmiemy zgodnie z przeważającą większością współczesnych uczonych, że czynności psychiczne są korelatem ośrodkowego układu nerwowego, zrozumiemy, że specyficzne cechy ludzkiej psychiki są niejako „nadbudowane” na cechach zwierzęcych. „Ja i ty jesteśmy jednej krwi” — tak w duchu ewolucjonizmu wolał do zwierząt Mowgli z Księgi dżungli. To. co przerasta ów zwierzęcy poziom, jest właśnie psychologicznym wymiarem człowieczeństwa, interesującym wszak nie tylko psychologów czy osoby studiujące psychologię, do których przede wszystkim ta książka jest adresowana, ale także lekarzy, antropologów, socjologów, filozofów i wreszcie wszystkich tych, którym „to, co ludzkie, nie jest obce”.

Niniejsza książka jest próbą syntezy osiągnięć dwóch kategorii dyscyplin — etologii i współczesnych dyscyplin neurobiologicznych, głównie neurofizjologii, biochemii, anatomii, farmakologii i nauk behawioralnych posługujących się laboratoryjnymi metodami badania zachowania. Znajdzie w niej Czytelnik elementy wiedzy o psychice zwierzęcej, o życiu społecznym zwierząt, a także o etologii człowieka. Czynności układu nerwowego są przedstawione od poziomu komórki aż do większych struktur mózgowych i układów funkcjonalnych. Zawarta jest też informacja o przekaźnikach i ich roli w' sterowaniu reakcjami behawioralnymi. W kolejnych rozdziałach poświęconych percepcji, czynnościom ruchowym, rytmice funkcji fizjologicznych, regulacji homeostazy, czynnościom popędow'o-emocjonalnym oraz uczeniu się i pamięci staraliśmy się przedstawić ogólne zasady fun-

22