str13

2.1. Tradycje realizmu 61

2.1.1. Realizm kompleksowy

Kompleksowy charakter realizmu Tukidydesa wynika z przekonania, że charakteru stosunków międzynarodowych nie można wyjaśnić oddziaływaniem czynników na jednym poziomie analizy. Na politykę międzynarodową wpływają zarówno przywódca, charakter państwa i społeczeństwa, jak i struktura systemu międzynarodowego. Autor opisuje wojnę prowadzoną miedzy Związkiem Delijskim. na którego czele stały Ateny, a Ligą Peloponeską pod przywództwem Sparty¹. Około 500 r. p.n.e. Ateny i Sparta występowały jeszcze w sojuszu w zwycięskiej wojnie przeciwko Persom. Utworzona w 465 r. Liga Delijska stanowiła podstawę imperium, rozpościerającego sie na wyspach. Z czasem dobrowolność uczestnictwa stawała sie bardziej wątpliwa, ponieważ członkowie zmuszeni byli do płacenia trybutu za ochronę przed Persją. Państwa, które nie godziły sie na płacenie trybutu, szukały pomocy u Sparty. będącej potęgą lądową.

Tukidydes dostrzega, że największy wpływ na politykę państw ma struktura systemu międzynarodowego, która wymusza zdobywanie przewagi nad innymi. Państwa dążą w polityce zagranicznej do maksymalizacji swojej siły. przy czym liczy sie potęga względna, a wiec mierzona stosunkiem do innych, a nie potęga absolutna. Uszeregowane są w hierarchii pod względem posiadanej siły. a w razie wątpliwości ostatecznym arbitrem Jest wojna. Aby zachować dotychczasowe imperium. Ateny zmuszone były przez logikę systemu do budowania i konsolidacji swej potęgi. Perykles, przywódca Ateńczyków. twierdził, że być może było błedem utworzenie imperium, lecz jeszcze większym błedem i niebezpieczeństwem byłoby dopuszczenie do jego upadku. Dla Sparty śmiertelnym zagrożeniem była zmiana rozkładu sił. która stała sie -głęboką" przyczyną wojny. Sparta zdecydowała sie na wojnę w momencie. gdy przewaga Aten nie była jeszcze tak wyraźna, a czas działał na Jej niekorzyść. Dalszy wzrost potęgi Aten prowadziłby do wzrostu dysproporcji potencjału miedzy tymi państwami. Tak wiec przyczyną wojny był wzrost potęgi Aten oraz obawy, jakie wywołało to w Sparcie. Innymi słowy, wojna stała sie nieuchronna, ponieważ obawy o bezpieczeństwo doprowadziły Ateny do zbudowania imperium, a lek przed tym imperium popchnął Spartan do wojny².

Sparta podjęła decyzje o rozpoczęciu wojny, gdy Ateńczycy zaczęli budować mur. który chroniłby ich przed ewentualnym atakiem ze strony lądu. Spartanie postrzegali mur Jako zagrożenie dla własnego bezpieczeństwa. Na wezwanie rozebrania murów Ateńczycy odpowiedzieli budową jeszcze wyższych. Gdyby zrealizowali swój plan. mogliby atakować swoich przeciwników bezkarnie. Epizod ten ilustruje dylemat bezpieczeństwa, występujący w sytuacji, gdy działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa przez jedno państwo są odbierane przez inne państwa jako zagrożenie dla ich bezpieczeństwa.

Przyczyny wojny na poziomie państwa leżą w różnicach kulturowych, społecznych i ustrojowych między państwami będącymi stronami konfliktu. Ateny są demokratyczne. ich gospodarka zasadza się na handlu morskim, a społeczeństwo Jest otwarte i kosmopolityczne. Sparta stanowi przeciwieństwo Aten. ma ustrój oligarchiczny, podstawą gospodarki jest rolnictwo, a społeczeństwo jest konserwatywne, zamknięte i izolacjonistyczne. Skład Związku Delijskiego i Ligi Peloponcskiej pokazuje, że sojusze łatwiej powstają między państwami podobnymi do siebie pod względem ustrojowym.

1

   Tukidydes. Wojna peloponeską. tłum. Kazimierz Kumanleckl. Warszawa 1988. Czytelnik.

2

   David Bouchcr. Politlcal Theories oj International Relation. From Thucydldes to the Present. Oxford 1998. Oxford Un!vcrsity Press. s. 73-74.