Top 1

łecznymi (późniejszymi, rozumianymi jako reakcje) [Pytka 1986]. Dlatego celem badania diagnostycznego, prowadzonego równolegle do wychowania resocjalizującego, jest wykrywanie czynników wpływających na zmianę zachowań jednostki lub grupy społecznej. W modelu tym zakłada się, iż istotą nieprzystosowania społecznego jednostek jest samo zachowanie, a nie psychologiczne mechanizmy regulacyjne czy społeczne role. Diagnosta koncentruje się jedynie na tym, co daje się w miarę ściśle kontrolować. W związku z tym zalecanymi technikami diagnostycznymi są tylko te narzędzia, które pozwalają na obiektywne stwierdzenie faktów i ścisły pomiar psychometryczny.

Resocjalizacja postępująca równolegle z procesem diagnozowania ogranicza się zatem do modyfikacji zachowań antyspołecznych, niepożądanych z pedagogicznego punktu widzenia. ModeLdiagnozy behawioralnej opiera^się^ną teorii uczenia się, dlatego resocjalizacja jest pojmowana przede wszystkim jako proces wygaszania bądź zapominania wyuczonych uprzednio wadliwych stereotypów behawioralnych (np. nawyków, przyzwyczajeń). Zasadniczą więc rolę w diagnozie przypisuje się poznaniu mechanizmów warunkowania klasycznego oraz instrumentalnego w celu ich wykorzystania w wychowaniu resoqalizującym rozumianym jako manipulacja bodźcami sytuacyjnymi prowadzącymi do wygaszania niepożądanej reakcji.

2. Jeśli przyjąć odmienne założenie dotyczące istoty nieprzystosowania społecznego, wówczas model diagnozy oraz następującej po niej resocjalizacji będzie inny. Z wielu powodów model diagnozy behawioralnej wydaje się niewystarczający, zwłaszcza z powodu jego mechanicystycznych założeń dotyczących natury ludzkiej. Toteż Cz. Czapów (1978) - próbując dokonać syntezy wiedzy o tzw. wykolejeniu społecznym dzieci i młodzieży — postuluje, aby zaburzone przystosowanie społeczne jednostki traktować jako tzw. antagonizm destruktywny, mający zewnętrznęjnanifestacje (objawy), mechanizmy psychospołeczne oraz proste i złożone czynniki etiologiczne prowadzące do jego kształtowania się i utrwalania w reakcjach jednostki wobec norm prawnych, moralnych i obyczajowych.

Podstawowym celem diagnozy resocjalizacyjnej jest więc poznanie wspomnianego antagonizmu destruktywnego przejawiającego się przede wszystkim w sferze postaw i ról społecznych, wzmacnianego przez skumulowane oddziaływanie niekorzystnych czynników biopsychicz-nych i środowiskowych oddziałujących na jednostkę.

Z powodu wielości dyscyplin naukowych zaangażowanych w opis i wyjaśnianie tego „antagonizmu" (pedagogika, psychologia, psychopatologia, socjologia dewiacji, kryminologia itp.) proponujemy nazwać go modelem diagnozy interdyscyplinarnej (lub ściślej — diagnozy wielodyscyplinarnej).

Przedmiotem zainteresowania diagnosty i wychowawcy są nie tylko zachowania-(tak jak w modelu poprzednim), ale przede wszystkim me^ chanizmy regulacji zachowania człowieka w danych warunkach społecznych (środowiskowo-rodzinnych), prowadzące do zaburzeń przystosowania społecznego.

Diagnozowanie w modelu interdyscyplinarnym obejmuje zatem:

-    określenie intensywności postaw antyspołecznych oraz sposobu ich wewnętrznej integracji;

-    zidentyfikowanie stopnia wadliwości w funkcjonowaniu w przypisanych jednostce rolach społecznych oraz poziomu internalizacji przepisów ról społecznych, które ona odgrywa w kręgach podkulturowych;

-    wskazanie hipotetycznych czynników zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia konfliktu jednostki z normami społecznymi (chodzi o tzw. niekorzystne czynniki rozwojowe typu biopsychicz-nego i soqok ul tur owego);

-    ocenę stwierdzonego stanu rzeczy z punktu widzenia wielkości zagrożenia społecznego, stwarzanego przez jednostkę i jej środowisko społeczne, w wyniku której formułuje się konkluzję dotyczącą postępowania interwencyjnego lub wstrzymania się od niego.

Wymienione wyżej czynności wchodzą w zakres tzw. diagnozy konstatującej fakty. Oprócz tego diagnosta winien w wyniku wstępnego rozpoznania sformułować projekt oddziaływania resoqalizującego obejmującego odpowiednie (stosowne) dla danego przypadku formy działania opiekuńczego oraz terapeutycznego.

Innymi słowy - diagnosta jest zobowiązany w omawianym modelu do wyboru i zaprojektowania adekwatnych do rozpoznania diagnostycznego metod i technik oddziaływania wychowawczego w toku resocjalizacji, czyli winien sformułować tzw. diagnozę projektującą.

Diagnoza projektująca jest weryfikowana w procesie resocjalizacji. Ta ostatnia natomiast jest pojmowana w modelu interdyscyplinarnym przede wszystkim jako modyfikacja postaw antyspołecznych, ich mechanizmów regulacyjnych, w wyniku czego dochodzi do zmiany układu ról, w których jednostka funkcjonuje, oraz przewartościowania uznawanych przez nią norm i wartości. Jedną z technik diagnostycznych odpowiadającą w swych założeniach teoretycznych opisanemu modelowi diagnozy resocjalizacyjnej jest Skala Nieprzystosowania Społecznego w opracowaniu autora (patrz: „Aneks").

* Terapia wychowawcza

W następstwie dokonanej diagnozy pedagogicznej wychowawca czy terapeuta wybiera odpowiedni wariant postępowania uwzględniający

127