WSP J POLN25435

Znaczenie słowa - kategoryzacja i wartościowanie 353

słów bezpośrednio nazywających negatywne bądź pozytywne ocen}' i ich aspekty, może też jednak dokonywać się pośrednio, niejawnie, co wymagać będzie dodatkowych działań interpretacyjnych.

„Wyrażaniu sadów wartościujących jakościowo, czyli ocen jakościowych, służą przede wszystkim liczne słowa o treści wyłącznie oceniającej. Są wśród nich takie, które w sposób najogólniejszy określają pozytywną bądź negatywną wartość przedmiotu lub stanu rzeczy. Są to przymiotniki, przysłówki i rzeczowniki (nominalizacje) takie, jak dolarze, źle, dobro, zło, wartościowy, negatywny, pozytywny, niektóre z nich mają wbudowany sera intensywności, z którym wiążą się elementy emotywne, np. wspaniały, świetny, okropny, straszny. Predykaty te mogą wyrażać oceny z punktu widzenia różnych wartości: moralnych, religijnych, prawdziwościowych, estetycznych, pragmatycznych, witalnych czy hedonistycznych. [...] Liczne predykaty' zawierają w swej treści informację o typie wartości, ze względu na którą jakiś przedmiot lub stan rzeczy oceniany jest przez nadawcę tekstu pozytywnie lub negatywnie, np. ładny, piękno - ocena pozytywna pod względem estetycznym, pożyteczny, pożytek - pod względem pragmatycznym, szlachetny, szlachetność, dobroć - pod względem wartości moralnej itd." (Puzynina, 1986, s. 122).

Istnieje wszelako w języku wiele takich słów, które będąc nośnikami konkretnych treści realnoznaczeniowych, są równocześnie szczególnie predestynowane do łączenia z tą treścią elementów emocjonalnych i wartościujących. Wspomnijmy o dwu takich grupach. Pierwsza z nich obejmuje słownictwo, które odnosi się do najważniejszych sfer życia ludzkiego: ojczyzna, naród, demokracja, miłość, honor, prawda, postęp itp. Elementy oceniające tworzą tu wyraźną, ale fakultatywną warstwę treściową, przypisywaną słowom nie we wszystkich ich użyciach. Przyczyna rodzenia się treści oceniających jest dość oczywista: jest to ścisły związek znaczeniowy słowa z tymi sferami życia, które są ważne zawsze, które tworzą podstawowy siatkę pojęciowa dla ludzkiej orientacji w świecie. Słownictwo tej grupy jest szczególnie trudne do analiz semantycznych i aksjologicznych: często ujawniające się i wyraźnie ukierunkowane nacechowanie wartościujące pociąga za sobą możliwość nadużyć językowych, manipulacji językowych. Skoro np. prawda, postęp czy naród konotują zwykle oceny pozytywne, to niekiedy zaczynają one dominować nad treścią realnoznaczeniowy, służą do wymuszania akceptacji tej treści. Różne postawy światopoglądowe sprawiają, że treść realnoznaczeniowti niektórych słów z tej grupy zmienia się w zależności od użytkowników czy intencji nadawcy, przy niezmiennym pozytywnym komponencie oceniającym. Dwie różne osoby, wykorzystując ten sam pozytywny sens wartościujący słów postęp czy sprawiedliwość, mogą przypisywać im odmienne treści realnoznaczeniowe. Treść realnozna-czeniowa w szczególnych użyciach językowych, zwdaszcza w językach propagandy, przestaje być najważniejsza, a słow'o wskutek obecnej w nim oceny staje się składnikiem sloganów propagandowych (por. Bralczyk, 1987, s. 205-215).