WSP J POLN254121

441

Nazwiiki

Istnienie motywacji formalno-skojarzeniowej powoduje, że możemy mówić o wartości asocjacyjnej nazwisk. W wypadku nazwisk odapelatywnych chodzi o kojarzenie się z wyrazami pospolitymi, które stanowią ich bazę. Zjawisko to może stać się podstawą do wyróżnienia serii nazewniczych, obejmujących nazwiska motywowane przez wyrazy mieszczące się w jednym polu znaczeniowym, czasem w szerszej sferze znaczeniowej. Przykładem serii nazewniczych mogą być nazwiska pochodzące od nazw zwierząt [Kota, Kat, Niedźwiedź, Kaczor), od nazw roślin (Lipa, Sosna, Topola), od nazw miesięcy i dni tygodnia (Styczeń, Marzec, Piątek).

Z innego punktu widzenia można wydzielić gniazda nazewnicze, tzn. zespoły nazwisk motywowanych przez jeden i ten sam rdzeń. Najbogatsze układy gniazdowe worzą nazwiska oparte bezpośrednio lub pośrednio na niektórych popularnych imionach osobowych (Pawelec, Pawlica, Pawełek, Pawlak, Pawlik, Pawlina, Pawełczyński, Pawlikowski, Pawlusiak, Pawłoś, Pawłowski, Pawlęga, Pawełko, Pawelczyk, Pawlaczyk, Pawełczak, Pawlas, Pawełków, Pawlusek, Pawliczek, Pach, Paś, Paśko, Pacbowicz, Pacbla, Paszek, Paszko, Paszkowski itd.). Gniazda oparte na wyrazach pospolitych nie są tak liczne (np. Wilk, Wilkoń, Wilkosz, Wilczek, Wilczyk, Wilkiewicz, Wilczak, Wilczyński, Wilczkowski, Wilczewski).

Z punktu widzenia operacji nazwiskotwórczych można wydzielić różne modele nazewnicze. Określony model nazewniczy realizują nazwiska, które cechują się podobną funkcjonalnie podstawą (bazą) i posiadają ten sam for-mant lub te same cechy strukturalnogramatyczne. Przykładem modelu antroponimicznego mogą być nazwiska typu Jakubiec, Pawelec, Marciniec, Janiec. Reprezentują one model: imię osobowe + formant -ec. Inny model: podstawa apelatywna przymiotnikowa + formant -osz widoczny jest w nazwiskach typu Cichosz, Długosz, Wielgosz. Przykładem modelu opartego na czasowniku mogą być nazwiska typu Wąchała, Sapała, Wierzgała, Krzykała.

W języku potocznym spotykamy się niekiedy z nieoficjalnymi formami nazwisk. Tworzy się je najczęściej od nazwisk z wyrazistymi formantami nazwiskotwórczymi. Derywacja polega wówczas na odrzuceniu tych for-mantów i odsłonięciu tkwiącego w tych nazwiskach pierwiastka, którym może być znany apelatyw, znane imię osobowe, czasem też kompleks dźwiękowy pozbawiony motywacji formalno-skojarzeniowej (Borsuk od Borsukiewicz, Mucha od Muszyński, Kasper od Kasprowicz). Niekiedy podstawa nazwLsk zostaje nieco zmodyfikowana (Tomek od Tomaszewski, Kamyk od Kamiński, Świeca od Swieczkowski). Większość przykładów tego typu jest jedynie nacechowana stylistycznie ze względu na przynależność do nieoficjalnej warstwy nazewnictwa. Czasem jednak przez użycie formantów de-minutywno-łiipokorystycznych i augmentatywno-deterioratywmych nadaje się tym formom także pewne nacechowanie emocjonalne, por. Pyziczek od Pyzik, Barcuś od Barcewicz, Szczygliska od Szczygieł. Spotyka się również