Wstyd i przemo0083

164 Wstyd i przemoc

symboliki kary? Garfinkel wskazuje, że: „W naszym społeczeństwie (...) sąd i jego urzędnicy mają monopol na takie ceremonie, których odprawianie stało się tam nawykiem zawodowym”.

Rytualne poniżenie podczas „wciągnięcia”

Taki nawyk zawodowy spotyka się powszechnie u strażników więziennych przyjmujących nowych skazanych do zakładu karnego¹⁶. Centralnym punktem tej „ceremonii totalnego poniżenia (degradacji)” jest całkowite obnażenie nowo przyjmowanego więźnia, tak że stoi zupełnie nagi przed grupą strażników, którzy każą mu odwrócić się i pochylić do przodu w pozie poddania się (opisanej powyżej jako występująca u zwierząt prezentacja). W dodatku zmusza się go do rozchylania pośladków, tak że jego* odbyt wystawiony zostaje na widok publiczny. Wtedy jeden ze strażników (albo lekarz więzienny, jeśli ma na to ochotę) zakłada gumową rękawiczkę i wkłada mu do odbytu palec, rzekomo po to, by sprawdzić, czy człowiek ten nie usiłuje w tym zakamarku ciała przemycić do więzienia narkotyków. Piszę „rzekomo”, ponieważ wiem z rozmów, które prowadziłem w przeszłości z naczelnikami więzień i szpitali więziennych, że cały rytuał przyjęcia, włącznie z tą częścią ceremonii, jest świadomie i celowo inscenizowany po to, by zastraszyć i upokorzyć nowego więźnia lub pacjenta przez pokazanie mu, że więzienie czy szpital ma nad nim całkowitą i absolutną władzę, oraz zmusić do bezwzględnego podporządkowania się tej instytucji i jej przedstawicielom. Powinienem jednak podkreślić, że podejście takie nie jest bynajmniej charakterystyczne dla wszystkich naczelników więzień i strażników i że wielu z nich uważa — zgodnie z rzeczywistością — ceremonię tę za poniżającą i mającą negatywne skutki, w związku z czym nie dopuszczają oni do stosowania takich praktyk w swoich zakładach karnych.

Symbolika tego rytuału jest oczywista — jest on popełnionym za pomocą palca gwałtem analnym. Ale jeszcze przed wprowadzeniem palca do odbytu skazanego jest to dla niego publicznym upokorzeniem. Jest to ceremonia całkowitej degradacji, atak na męskość i jej unicestwienie. Jest ona również odmianą rytuału „prezentacji”, która zarówno u zwierząt, jak i u ludzi symbolizuje stosunek dominacji i podporządkowania. U niektórych przynajmniej więźniów prowadzi ona — w połączeniu z innymi elementami procesu przyjęcia i całym przeżyciem uwięzienia — do osiągnięcia celu przyświecającego ceremoniom całkowitej degradacji: rytualnego zniszczenia męskości lub osobowości więźnia, śmierci jego Ja”, tak że staje się „nie-oso-bą”, czy też „martwą duszą”.

Warto przy tym pamiętać o odkryciu, którego dokonał Freud, badając obłęd, że mianowicie przyspiesza go lęk przed homoseksualizmem, a zatem wszystko, co budzi czy nasila ten lęk, nasila również obłęd. A skoro tak, to zmuszenie mężczyzny do tego, by stanął nago przed grupą innych mężczyzn i pozwolił jednemu z nich wprowadzić sobie do odbytu palec, nasila paranoję. Kiedy widzi się nasilenie paranoi w więzieniach i to, jak pobudza ona łych skorych do przemocy mężczyzn do najskrajniejszych jej form, to zaczyna się rozumieć, dlaczego ów rytuał przyjęcia jest absurdalnie i tragicznie „przeciwskuteczny”. Ujmując to inaczej, gdyby celem uwięzienia była socjalizacja skazanych, w wyniku której zmniejszyłaby się maksymalnie ich skłonność do stosowania przemocy, zarówno podczas pobytu w zakładzie karnym, jak i po ich wypuszczeniu na wolność i powrocie do społeczeństwa, to trudno byłoby znaleźć mniej skuteczny środek prowadzący do osiągnięcia tego celu.

Również i tym razem nie twierdzę, że jakiekolwiek praktyki, podobne do wyżej opisanych, są „przyczyną” przemocy, do której uciekają się ci mężczyźni czy to w więzieniu, czy poza nim. Przede wszystkim znakomita ich większość nie znalazłaby się w więzieniu, gdyby nie wykazała się mniej lub bardziej antyspołecznymi zachowaniami i nie dopuściła się czynów prawnie zabronionych. Twierdzę jednak, że pewne praktyki wyzwalają istniejącą już u tych mężczyzn potencjalną skłonność do przemocy i ich predyspozycje do jej stosowania, zwiększając tylko prawdopodobieństwo, że w przyszłości nasilą oni przemoc w maksymalnym stopniu, to znaczy do poziomu, do którego każdy z nich jest potencjalnie zdolny ją posunąć.