Zaburzenia myślenia (4)

72 Psychiatria

i nieskładności myślenia prowadzące do różnego stopnia dezorganizacji myślenia i wypowiedzi. W mniej nasilonych stadiach nieprawidłowości mogą przejawiać się sporadycznym występowaniem oderwanych od rzeczywistości wyrażeń, szczególnym („prywatnym”) znaczeniem niektórych słów, niezbyt jasnym, mało płynnym sposobem mówienia lub stereotypowym powracaniem do pewnych tematów. W zaawansowanych stadiach wypowiedzi mogą odrywać się od aktualnych realiów życiowych, uderzać niezwykłością słownictwa i argumentacji (mowa jakby „szyfrowana”), chaotycznością narracji, niespójnością myśli, przemieszaniem fragmentów wypowiedzi, co w sumie powoduje, że całość nie pozwala na zrozumienie i porozumienie. W skrajnej postaci wypowiedzi tracą składność gramatyczną. Chaotyczny sposób wypowiadani asie, w którym logika, składnia i komunikatywność wypowiedzi praktycznie zanikają, nazywany jest śćfiizofażją („sałatką słowną”). Taki rzadki obraz ilustruje poniższy przykład:

„Słuchajcie, czy ja mam być w Polsce do dyspozycji narodów wyposażenia Z,a swoją siłę zdrowia. Pomyślcie sobie sami, obce narody mnie nieznana, w państwie polskim i giermanii. Nabrali pieniędzy od narodów rensburg na konto mojej siły mojej osoby, wzięli dwadzieścia pięć bilionów marek rządowych i blud. Teraz sprowadza tu narody, to robili samodzielnie brona pieniędzy na mnie, a dziś mówią, że oni z.a tę gotówkę to jest kłamstwem to robił hun lemanowiec zieluny, zieliny, zieluny tych operatorów mojej krwi, wszystkich napastników et., eu... etur e gyren alf pace b.. r.. h.., a to dlatego ja ciebie prosz.ę, bo swoją krew i pieniądze po gyren alfapace anni sił zbrojnych, proszę nie zapominać, bo siła zakazana zgonu życia” (za: Wilczkowski i Bukowczyk).

Rozerwanie związków myślowych (inkoherencja). Cechuje się wypowiedziami niezrozumiałymi, niekomunikatywnymi, a przede wszystkim wybitnie nieskładnymi, z powodu zarówno nieskładności gramatycznej (agramatyzmy), jak i nieskładności dyskursu, który jest porozrywany (niespójny), łatwo ulega rozproszeniu i podąża za przypadkowym kojarzeniem na zasadzie podobieństwa fonetycznego, rymu, rytmu itp. Częste sąperseweracje, iteracje. Splątanie występuje w wielu stanach uwarunkowanych somatycznie, zwykle na tle zmienionej świadomości, oraz w stanach znacznego pobudzenia.

ZABURZENIA CZYNNOŚCI EMOCJONALNYCH.

I MOTYWACYJNYCH

O ile analizowane wcześniej czynności poznawcze wńążą się z przetwarzaniem informacji, o tyle czynności emocjonalne i motywacyjne można uważać za związane z nasycaniem tej informacji energią, dzięki której reakcje człowieka uzyskują odpowiedni impet i kierunek. Niektóre z nich stanowią stare filogenetycznie wyposażenie gatunkowe człowieka, inne kształtują się od wczesnych okresów życia osobniczego, niektóre rozwijają się później.

Zaburzenia czynności emocjonalnych (uczuciowości) wiążą się zwłaszcza z dynamiką przeżywania, choć w niemałym stopniu określają też jego kierunek. Człowiek pogodny czy wesoły w większym stopniu i chętniej nadaje swemu zachowaniu kierunek ekspansywny. Człowiek smutny czy wylękniony natomiast częściej i chętniej zachowuje się defensywnie - wycofuje się lub rezygnuje z ekspansji.

Zaburzenia czynności motywacyjnych tradycyjnie opisywano jako zaburzenia sfery woli, dążeń i działania, obejmujące bardzo różne grupy objawów obejmujących przede wszystkim ukierunkowanie różnych form aktywności (motywy, intencje, dążenia). W celu uporządkowania wywodu rozróżniono tu po--ziom motywacji ruchowej, impulsywnej i intencjonalnej, choć trzeba podkreślić pewną sztuczność tego podziału - opisywane objawy mieszczą się w nim nie bez trudności.

ZABURZENIA UCZUCIOWOŚCI

Emocją (uczuciem) nazywa się zwykle subiektywnie odczuwany stan psychiczny, który przynagla do rozpoczęcia pewnych działań, któremu ponadto towarzyszą różne zmiany cielesne i charakterystyczna ekspresja. Jako afekt traktowano tradycyjnie silniejsze i prostsze emocje związane z procesami cielesnymi. Termin nastrój podkreśla zwykle dłuższy czas utrzymywania się emocji silnie zabarwiających rożne aspekty zachowania i przeżywania. Użycie słowa uczucie ujawnia (zwłaszcza w języku potocznym) zamiar wskazania na emocje o złożonym i subtelnym charakterze. Jednak współcześnie te zróżnicowania znaczeniowe nie są wykorzystywane jednoznacznie i coraz częściej stawiany jest między nimi znak równości.

Emocje mogą być wzbudzane w wieloraki sposób, przy czym psycholodzy zwracają większą uwagę na ich aspekty poznawcze, behawioralne i ekspresyjne, a neurofizjolodzy na rolę różnych struktur podkorowych (wzgórze, układ lim-biczny, ciało migdałowate, układy monoaminoergiczne) i mechanizmów neuro-chemicznych. Wiele argumentów ewolucyjnych przekonuje jednak, że informacje wzbudzające emocje mogą pochodzić z różnych systemów regulujących związki organizmu ze środowiskiem: neuronalnego, czuciowo-ruchowego, motywacyjnego oraz poznawczego. W odczytywaniu emocji szczególne znaczenie ma ekspresja mimiczna i pantomimiczna, która zachowuje znaczną ponadkulturową uniwersalność.

Do emocji podstawowych zalicza się najczęściej: radość, smutek, gniew, strach, wstręt, zaskoczenie, zaciekawienie. Pełna lista emocji jest prawdopodobnie trudna do wyczerpania. Emocje pozostają w licznych związkach z innymi czynnościami psychicznymi i wywierają znaczny wpływ na zachowania społeczne ludzi, którzy jednak nie są bezbronni wobec nich i mogą rozwijać wiele strategii regulowania uczuć.

Znane są liczne psychologiczne teorie powstawania emocji. Najbardziej klasyczna (James-Lange) odnosiła odczuwanie emocji do reakcji fizjologicznych (jestem smutny, bo płaczę), późniejsze szukały źródła emocji w aktywności wzgórza (Cannon-Bard) ba_cdź opatrzonej znakiem ujemnym lub dodatnim aktywacji pnia mózgu przez bodźce aferentne (teorie aktywacyjne). W ostatnich latach coraz większe zainteresowanie zyskuje rola procesów poznawczych w powstawaniu i kształtowaniu emocji.