31
właśnie i prowadzi do najwyższego stopnia doskonałości, wyłączając wszelkie możliwe przypuszczenie samowoli lub zmienności.
Hume wyrzekł o soborze Trydenckim zdanie nacechowane nieuszanowaniem, ale zasługujące, aby się nad nićm zastanowiono: „Jestto jedyny sobór powszechny" mówi on „który odbyto w wie-„ku prawdziwie oświeconym i myślącym: atoli nienależy spodzie-„wać się drugiego, dopóki stłumienie wiedzy i panowanie cie-„mnoty, nie przysposobią znów ludzi do tych wielkich ułudzeń*)."
Jeżeli z powyższego orzeczenia odrzucimy zniewagę i ton zuchwalstwa **), które zawsze towarzyszą błędom ***) zostanie nieco prawdy; że im bardziej oświata rozpowszechniać się będzie, tern mnićj myśleć będą o Soborze powszechnym. W ciągu całej kolei Chrześciańslwa było ich dwadzieścia jeden, co oznaczałoby prawie jeden Sobór powszechny, na okres lat ośmdziesięciu sześciu: widzimy wszakże, że od półtrzecia wieku, religia zupełnie się bez nich obeszła i sądzę, że nikt o nich nie myśli, pomimo potrzeb nadzwyczajnych kościoła, którym wszakże Papież daleko lepićj za-pobiedz potrafi, aniżeli Sobór powszechny, byleby tylko umiano użyć i korzystać z jego władzy.
Zresztą świat stał się zbyt obszernym na Sobory powszechne, które zdaje się, że tylko do pierwszych epok Chrześciańslwa zastosować się dają.
- * i •
') II is the only generał council (ofTrenl’), which has been held in an age truły learned and inquisitive.. No one espect to see another generał council, till the decay of learning and the progress of ignorance shall again fit mankind for these great impostures, (Ilume’s Elisa-beth, ch. XXXIX, notę K.)
**) T. j. płaską żartobliwość.
***) Jestto uwaga, którą zalecam wszystkim myślicielom. Prawda walcząc z błędem nigdy się nie unosi. W niesłychanym ogromie pism naszych szermierzy, trzeba szukać z mikroskopem chwilowćj żywości, do jakićj słabość ludzka jest zdolną.— Tacy ludzie jak Bellarmin, Bossuet i t. d. mogli walczyć całe życie nie pozwalając sobie. nie mówię już zniewagi, ale najlżejszćj osobistości. Uczeni protestantcy podzielają ten przywilej i zasługują na podobnąż pochwałę, ilekroć walczą przeciw niedowiarstwu, bo w tćm razie Chrześcianin występuje przeciwko deiście, materyaliście lub ateuszowi, a zatćm jestto zawsze prawda walcząca z błędem: atoli gdy się zwracają przeciw kościołowi Rzymskiemu, wtćj samćj chwili występują ze zniewagą— bo błąd walcząc, nigdy nie może mieć krwi zimnój. Ta dwoista cecha jest zarówno widzialną i pewną: mało jest dowodzeń, któreby sumienie z równą potwierdzało pewnością, jak to, które przytaczamy.
• * sm i
vuid