DSC0010

de**'

Istniały pewne strefy, gdzie ludność kultury pucharków lejkowatych podlegała wpływom kompleksu badeńskiego, będącego pośrednickim między helladzki I epoką brązu a póinoeneolitycznymi kulturami południowej Polski. Z tymi kontaktami wiąże się upowszechnienie ciałopolanego obrządku grzebalnego. W stylistyce form ceramicznych wpływy badeńskie oznaczały przejęcie form ceramicznych zdobionych ornamentem kanefowanym, często rozchodzącym się promieniście od dna naczynia.

Okołof3200-3100 p.n.e.lna ziemiach polskich nastąpiło przejście od osiadłych społeczności rolniczo-hodowlanych do mobilnych społeczności pasterskich; p jednak nastąpiło mieszanie grup pasterskich i rolniczych.

Był to czas£ultury amfor kulistycłhjdzielącej się na grupy środkowopolską, zachodnią i wschodnią; pierwsza i ostatnia kontynuowały tradycję budowy kons megalitycznych; dla drugiej typowe były groby jamowe. Gospodarka była oparta na hodowli bydła i trzody chlewnej.

Co do (kultury^ ceramik sznurkowej, \to znaleziska na ziemiach polskich związane z jej najstarszym horyzontem są dość rzadkie (np. grób w Kolosach). Później ^OOO    powstał Horyzont*środkowoeuropejski ceramiki sznurowej — w grobowcach z tego okresu znajdowano urozmaicone formy amfor i pucharków o zróżnicow;

ornamentach, nowe typy toporów, wiórowe narzędzia kamienne.

Grupą lokalną związaną z ceramiką sznurkową była kultura złocka, znana z około 30 stanowisk na Wyżynie Sandomierskiej. Występują w niej klasyczne wcz topory, amfory i puchary sznurowe, amfory zdobione ornamentami stempelkowymi (typowe dla kultury amfor kulistych), siekiery i ozdoby bursztynowe; t) dla tej jednostki są misy zdobione falistym odciskiem sznura i groby niszowe z komory wygrzebaną w SCiarTfe jamy grobowej.

W wyniku kontaktów ludności horyzontu środkowoeuropejskiego ceramiki sznurowej z kulturą amfor kulistych, badeńską i kulturamrpółnocno-wschodnioeuropejskimi ze strefy leśnej powstały:

grupa krakowsko-sandomierska — cechy: występowanie grobów kurhanowych i płaskich, jamowych i niszowych; w gospodarce główna rola hodowli; grupa lubaczowska - zachowała najwięcej cech horyzontu środkowoeuropejskiego,

^grupa śląska - cechy: wspólne elementy z ludnością Moraw i dorzecza Łaby; do niej należały główne ośrodki wydobycia serpentynitów,

Jl^Cftior    i v grupa nadodrzańska — cechy: do niej należały ośrodki produkcji narzędzi krzemiennych na Rugii.    .    ,

UQxjlUŁUO W-U rjA .

Efektem krzyżowania się wpływów kultury ceramiki sznurowej i kultur strefy leśnej północno-wschodniej Europy była kultura rzucewska — znana jest gtówr Jh/iTT? ncr\    osad. Stabilizacja jest osadnictwa była związana z eksploatacją złóż bursztyna i produkowaniem z niego ozdób w wyspecjalizowanych pracowniach.

jj-

J W młodszym eneolicie tereny Pojezierza Mazurskiego, Mazowsza i Podlasia pozostały poza orbitą wpływów neolitu naddunajskiego, a oddziaływanie kultu pucharów lejkowatych było znikome. Na terenach m.in. północno-wschodniej Polski pod wpływem kultur kręgu mezolitycznego i postświderskich powstałe kultura niemeńska. Ceramika tej kultury była słabo wypalana, z punktu technicznego prymitywna, wyrabiana z gliny zawierającej liczne domieszki organiczr ₍

, młodszą — w Lininie koło Warszawy.

W półnoćho-wschodhiej części poftki Występowała kultura Narva. Pojedynczy groby związane z nią odkryto w Prutach i Brajnikach koło Olsztyna.

Epoka brązu    ^    ^

Przejśde na osiadły tryb życia na terytoriach prapolskich dokonało się ok. 4 tys. lat p.n.e. Towarzyszyło mu zaprowadzenie rolnictwa i hodowli zwierzęcej. L ślady tych pierwszych kultur rolniczych znaleziono na urodzajnych ziemiach Małopolski, Dolnego Śląska, Wielkopolski i Kujaw. W epoce brązu rozwinęły się r kolejno: kultura unietycka (2300-1600 p.n.e.), kultura przedłużycka (1550-1200 p.n.e.) i kultura łużycka (1300-500 p.n.e.). Kultury te charakteryzowało zastosowanie brązu do wyrobu narzędzi, broni i ozdób oraz pojawienie się pierwszych osad obronnych.

& Epoka żelaza

Okres halsztacki

Wczesna epoka żelaza (okres halsztacki) dzieli się na stadia ^NHallstatt C" i "Hallstatt D" (800-450 p.n.e.). Proces rozpowszechniania żelaza był powolny. W t\ czasie, począwszy od VIII wieku p.n.e. rozpoczęła wielka kolonizacja grecka, z którą związane jest pojawienie się pierwszych informacji w źródłach pisanych temat terenów europejskich położonych z dala od brzegów Morza Śródziemnego (m.in. Periplos Massalski; dzieło Hekatajosa z Miietu Obejście Ziemi; opis w Dziejach Herodota).

Wytworzyła się nowa jednostka - kultura halsztacka, którą dzieli się na prowincje zachodniohalsztacką (wschodnia Francja, dorzecze górnego i środkowegc i górnego Dunaju), wschodniohalsztacką (obszary nad środkowym Dunajem) i południowohalsztacką (dorzecza Drawy i Sawy). We wczesnej epoce żelaza n znaczny rozwój garncarstwa i obróbki metalu (brązu i żelaza). Wpływy prowincji wschodniohalsztackiej doprowadziły do przemian poszczególnych grup lud kultury łużyckiej, zamieszkującej obszar dzisiejszej Polski. Zauważalny jest on w formach naczyń, sposobach dekorowania powierzchni technikami grafitów; wyświecania; w grupie śląskiej wykształcił się lokalny styl polegający na malowaniu naczyń. W okresie halsztackim na ziemiach polskich nie rozwinęła się produkcja żelaza.

Na początku tego okresu w wyniku najazdów Scytów załamał się rozwój grupy śląskiej. Szlak najazdów scytyjskich pod koniec VI i w pierwszej połowie V w. wyznacza się w oparciu o spalone grody, w których pozostałościach znajduje się charakterystyczne dla tego ludu trójgraniaste grociki strzał. Zabytki scytyjsl odnalezione m.in. w Witaszkowie i Kamieńcu.

Po załamaniu się rozwoju grupy śląskiej, na czoło wysunęła się wschodniowielkopolska grupa kultury łużyckiej. Charakterystyczna dla nich jest ceramika, zdobiona za pomocą inkrustacji wykonanej białą masą. Obok wcześniej już znanych motywów geometrycznych na naczyniach pojawiły się motywy antropomorficzne i zoomorficzne. Na obszarze tej grupy powstała najbardziej znana budowla obronna kultury łużyckiej — osada w Biskupinie, wzniesiona w najnowszych badań dendrochronologicznych w latach trzydziestych VIII w. p.n.e.

Pod koniec okresu "Hallstatt C" klimat stał się wilgotniejszy i chłodniejszy; w nowych warunkach skuteczny okazał się model gospodarczo-społeczny związa kulturą pomorską. Wywodzi się z grupy kaszubskiej kultury łużyckiej — która na początku epoki żelaza przekształciła się, a w jej miejsce powstała grupa wiełkowięjska odejście od zwyczaju umieszczania pochówków pod nasypami kurhanów, powstanie ciałopalnych cmentarzysk płaskich. Kultura pomorska b też nazywana kulturą grobów skrzynkowych lub kulturą urn twarzowych. Ludność tej kultury zamieszkiwała otwarte osady z domami o konstrukcji słupowe koniec okresu halsztackiego obejmowała - oprócz samego Pomorza — Wielkopolską, Dolny Śląsk, Kujawy, ziemię chełmińską i część Mazowsza. Z kultury pomorskiej wyróżnia się grupę zwaną kulturą grobów kloszowych (nazwa dotyczy zwyczaju nakrywania popielnic dużym naczyniem).

Północno-wschodnia Polska we wczesnej epoce żela^Ma zajęta przez kulturę kurhanów zachodnio .bałtyjskich, która wykształciła się w okresie "Hallstati Jej cechą charakterystyczną byładBNja danie niewieljflrch wsad obsranych na jeziorach lub na sztucznych wyspach utworzonych z zatopionych pni.