02

Łodzi interesowały dotąd językoznawców sporadycznie i wyrywkowo⁸. Powstało co prawda w ostatnim czasie sporo prac o dawnej Łodzi, lecz nie mają one charakteru onomastycznego⁹.

W niniejszym opracowaniu stawiamy sobie za cel wypełnienie luki wskazanej w stanie badań. Analiza nazewnictwa miejskiego Łodzi jest interesująca nie tylko ze względu na centralne położenie miasta w kraju, ale także, a może przede wszystkim, z uwagi na jego szczególną historię. Jako miasto Łódź kształtowała się przez XIX stulecie, czyli wówczas, gdy system nazewnictwa miejskiego dysponował już wykształtowanymi przez wieki wzorcami nazewniczymi. W Łodzi gwałtownie powstające obiekty miejskie szybko zyskiwały nazwy, zwykle nadawane lub sankcjonowane urzędową decyzją. Inaczej niż w miastach o długiej, sięgającej średniowiecza historii nie obserwujemy w Łodzi procesu przekształcania się formuł opisowych w nazwy o ustalonej strukturze. Interesujący jest proces przekształcania nazw terenowych w nazwy miejskie.

Badany materiał nazewniczy dotyczy okresu Łodzi przemysłowej, a więc okresu od 1822 r. do chwili obecnej. Zgromadzono więc nazwy współczesne z obszaru dzisiejszej Łodzi oraz dawne, które funkcjonowały w mieście na przestrzeni ostatnich dwu wieków, były z czasem zmieniane, przywracane lub znikały razem z nazywanym obiektem. W historii miasta były też okresy funkcjonowania obcojęzycznego nazewnictwa. W okresie I wojny światowej władze niemieckie podjęły działania porządkujące nazewnictwo miasta i zmieniały istniejące nazwy na niemieckie. Podobnie postępowały w czasie II wojny światowej, np. Piotrkowska —> Adolf Hitler Strasse; al. Kościuszki, Zachodnia —> Hermann Góring Strasse; Konstantynowska —» General Litzmann Strasse. Natomiast nie obserwuje się ingerencji w nazewnictwo miejskie władz rosyjskich w latach 1815-1914. Wówczas stosowano jedynie zrusycyzowaną postać nazw, np. ul. Zielona —» 3ejienan, Dąbrowa —> JfoMÓpoea, Zarzewska —» 3ajtceecKan, Widzew —» BuÓ3eeb. Obcojęzyczne łódzkie nazwy miejskie nie wchodzą w zakres niniejszego opracowania. Będą przedmiotem osobnego opisu¹⁰. Przez ostatnich dwieście lat Łódź rozwijała się przez przyłączanie przyległych obszarów zarówno

^x Por. D. Bieńkowska, Oficjalne i potoczne nazwy współczesnych dzielnic i osiedli mieszkaniowych w Łodzi, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” 1990, t. XXXVI, s. 5-9; taż, Nazwy niektórych obiektów topograficznych Łodzi, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” 1988, t. XXXIV, s. 21-27; M. Nowakowska, Najnowsze tendencje w tworzeniu nazw ciągów komunikacyjnych Łodzi, [w:] Język w mieście. Problemy kultury i poprawności, „Acta Universitatis Lodzensis” 1998, Folia Linguistica 37, s. 143-152; M. Witkowska-Gutkowska, O formach fleksyjnych nazw łódzkich ulic, [w:] Język w mieście..., s. 177-182.

⁹    Por. m.in. D. Kędzierski, Ulice Łodzi, Łódź 2009; Z. Konicki, Ulice Łodzi. Ulice w szachownicę..., Łódź 1995; M. Jaskulski, Nazewnictwo ulic Łodzi, „Kronika Miasta Łodzi” 1993, z. 2, s. 17-31.

¹⁰    D. Bieńkowska, E. Umińska-Tytoń, Nazewnictwo miejskie Łodzi w czasach niewoli narodowej [w druku].

6