086 (6)

semantyczna i syntaktyczna) tych form: wyrażenia o znaczeniu stopnia wyższego i najwyższego mają zawsze o jeden argument więcej (podstawa porównania) niż odpowiednie przymiotniki w stopniu równym (długi x/x jest długi wobec x <jest> dłuższy od y, x <jest> najdłuższy spośród y-ków). Również stopień wyższy i najwyższy różnią się swymi wymaganiami semantyczrłymi: stopień wyższy wymaga jako swojego drugiego argumentu (nazywającego podstawę porównania) wyrażenia oznaczającego pojedynczy obiekt, podczas gdy stopień najwyższy wymaga tu wyrażenia oznaczającego ponadjednoelementowy zbiór obiektów. Formy (wyrażenia) stopnia równego oraz wyższego i najwyższego są więc predykatami różniącymi się tak semantycznie, jak i syntaktycznie. Już sam ten fakt wskazuje, że mamy do czynienia z różnymi leksemami.

Również regularność tworzenia wyrażeń stopnia wyższego (najwyższego) od przymiotników w stopniu równym jest wysoce wątpliwa. Przede wszystkim jest bardzo wiele przymiotników i przysłówków (drewniany, sąsiedni, budowlany, podziemny, ranny), od których nie tworzy się stopnia wyższego. Wśród przymiotników (przysłówków) mających odpowiednie konstrukcje o znaczeniu stopnia wyższego (najwyższego) są, jak wiadomo, takie, od których stopień wyższy tworzy się syntetycznie (w' drodze derywacji morfologicznej), oraz tworzące stopień wyższy analitycznie (w drodze deryw'acji syntaktycznej: tzw. stopniowanie opisowe), są wreszcie przymiotniki dopuszczające oba sposoby tworzenia form stopnia wyższego (soczysty - soczystszy / bardziej soczysty). Zarówno o tym, czy dany przymiotnik ma w ogóle odpowiednik w stopniu wyższym, jak i o tym, w jaki sposób stopień wyższy jest od danego przymiotnika derywowany (morfologicznie czy syntaktycznie), decydują czynniki leksykalne. Wreszcie, obok wyrażeń stopnia wyższego, mamy, zawsze derywowane syntaktycznie, równolegle wyrażenia „stopnia niższego” (mniej rozumny, najmniej chętnie).

Co więcej, przynajmniej w języku potocznym, występuje pewna grupa przymiotników i przysłówków mających wprawdzie stopień najwyższy, pozbawionych jednak stopnia wyższego. Por. np. najniezbędniejszy (?niezbędniejszy), najostateczniejszy ('łostateczniejszy), najprawdziwszy (?prawdziwszy), najprzemyśl-niejszy Oprzemy.ślniejszy), najukochańszy Oukochańszy), najprzedziwniej Oprze-dziwniej), najróżnorodniej O różnorodniej). Niektóre z takich przymiotników nie mają wprawdzie syntetycznych form stopnia wyższego, ale dopuszczają formy analityczne (niezbędny-bardziej niezbędny -najniezbędniejszy / najbardziej niezbędny, różnorodnie-bardziej różnorodnie -najróżnorodniej /najbardziej różnorodnie). Występują tu wprawdzie znaczne wahania co do stopnia akceptowalności tego typu form dotyczące zarówno poszczególnych leksemów, jak i osób, jednakże sama zasygnalizowana nieregulamość wydaje się nie ulegać wątpliwości. Oznacza to, że nie tylko nie ma wzajemnej implikacji (typowej dla relacji ileksyjnych) między formami stopnia równego i stopnia wyższego, ale nie ma jej nawet między formami stopnia wyższego i najwyższego, w języku występują bowiem formy stopnia najwyższego bez odpowiedników w stopniu wyższym.

Zważywszy powyższe argumenty musimy uznać, że stopniowanie nie jest zjawiskiem fleksyjnym, lecz słowotwórczym (w wypadku syntetycznych fonn stopnia wyższego i najwyższego) lub syntaktycznym (w wypadku wyrażeń analitycznych).