1014

334 Część II. Interakcyjne funkcje nauczyciela

-    nazwać pojęcie i wskazać przykłady wysp,

-    nazwać cechy istotne wysp i odróżnić je od nieistotnych,

-    wskazać, pod jakim względem wyspy różnią się od zatok, jezior i półwyspów; uwzględniając cechy istotne wyspy, powie, że półwysep nie jest otoczony wodą ze wszystkich stron.

Klausmeier (1980, s. 127-130) podaje przykład testowych zadań wyboru sprawdzających zrozumienie pojęcia. Sporządzając sprawdzian opanowania pojęć, nauczyciel powinien uwzględniać wiele rozmaitych zasad. Choćby tę. że wśród zadań powinny być i takie, które sprawdzają zdolność ucznia do generalizacji wiedzy, to jest do rozpoznawania nie znanych wcześniej przykładów pojęcia. Inne zadania powinny sprawdzać umiejętność odróżniania przykładów od nieprzy.kładów. Wykorzystywać można rozmaite rodzaje zadań; prawda/fałsz. wyboru, przyporządkowania, krótkich odpowiedzi, luk, krótkich rozprawek.

Można też wykorzystać praktyczne posługiwanie się pojęciami, na przykład grę w „dwadzieścia pytań”. Polega ona na tym, że grający ma odgadnąć, jakie pojęcie ma na myśli jego partner. Wolno mu postawić najwyżej dwadzieścia pytań, na które odpowiada się tylko „tak” albo „nie”. Tabela 9.6. zawiera przykłady pytań wyboru do skontrolowania i oceny opanowania przez uczniów pojęcia wnioskowanie.

PODSUMOWANIE

Pojęcia stanowią podstawową jednostkę organizującą myślenie i porozumiewanie się ludzi. Cechy istotne pojęcia pozwalają zdefiniować je i odróżniać od innych pojęć. Wyróżniamy pojęcia koniunkcyjne, dysjunkcyjne i stosunkowe. Uczniowie najczęściej pojmują pojęcia ogólne dzięki podanym przykładom i nieprzy kładom.

Niemal wszystko, czego uczymy w szkole, ma na celu nauczenie uczniów pojęć i myślenia logicznego. Pojęcia stają się podstawą rozumienia treści przedmiotów nauczania. Uczenie się pojęć polega głównie na włączaniu obiektów do klas lub kategorii.

Model nauczania pojęć głównie służy przyswajaniu przez uczniów wiedzy konceptualnej zawartej w przedmiotach nauczania i stworzeniu podstaw dla myślenia wysoko zorganizowanego.

Lekcja według modelu nauczania pojęć składa się z czterech faz: przedstawienia celów i wywołania nastawienia; podania przykładów i nieprzykładów; sprawdzenia przyswojenia pojęcia; wywołania myślenia wyżej zorganizowanego.

Nauczanie pojęć wymaga ustrukturowania w średnim stopniu środowiska dydaktycznego.

Zgromadzono rozległą wiedzę naukową na temat nauczania i uczenia się pojęć. Badania pokazały, jak wiek i rozwój umysłowy wpływają na gotowość uczenia się pojęć. Szczególne znaczenie mają w tym względzie teorie rozwoju opracowane przez Piageta i Brunera.

Dzięki badaniom wiemy, jak zapoznawać uczniów z przykładami i nieprzykła-dami, aby uczyli się efektywnie, i jak wizualnie wspierać uczenie się pojęć.

Nauczyciel planując nauczanie pojęć, wybiera je i decyduje, jaką zastosować metodę.

Z rozmaitych metod nauczania pojęć najbardziej rozpowszechnione są dwie: nauczania bezpośredniego i przyswajania pojęć. W nauczaniu bezpośrednim nauczyciel na początku lekcji nazywa i definiuje pojęcie, następnie podaje trafne przykłady. Stosując metodę przyswajania pojęć, przedstawia przykłady i nieprzy-kłady danego pojęcia, ale nie podaje nazwy ani definicji.

W fazie planowania nauczyciel dobiera pojęcia i poddaje je analizie, wybiera przykłady i nieprzykłady, ustala kolejność podawania przykładów i nieprzykła-dów.

Lekcja zaczyna się od podania celów, umotywowania uczniów i wywołania w nich gotowości do nauki.

Stawiając pytania i organizując dyskusję, nauczyciel pomaga uczniom poddać analizie własne myślenie i scalić nową wiedzę ze starą; jest to ostatnia faza lekcji.

W trakcie podawania i przyswajania pojęcia nauczyciel utrzymuje sztywno zorganizowane środowisko dydaktyczne. W ostatniej fazie zachęca uczniów do wzajemnych interakcji i rozluźnia środowisko dydaktyczne, podporządkowując je w większym stopniu uczniom.

Tak jak w przypadku innych modeli nauczania głównym zadaniem polekcyj-nym jest dopasowanie sprawdzianów do celów właściwych danemu modelowi.

Oceniając opanowanie pojęcia, nie należy ograniczyć się do zapytania o jego definicję. Uczniowie powinni zademonstrować znajomość cech istotnych pojęcia i jego stosunków z innymi pojęciami.