1013

332 Część II. Interakcyjne funkcje nauczyciela

ORGANIZACJA ŚRODOWISKA DYDAKTYCZNEGO

Zadania związane z organizacją środowiska dydaktycznego dla nauczania pojęć różnią się w małym stopniu od zadań przy nauczaniu podającym i bezpośrednim, a już prawie wcale, gdy nauczamy pojęć metodą bezpośrednią. W takim przypadku środowisko ma wyraźną i raczej sztywną strukturę. W trakcie lekcji uczniowie mają pilnie uważać, uważnie obserwować i słuchać. Nauczyciel kontroluje zachowanie werbalne uczniów i utrzymuje stosowne tempo lekcji, a zachowania destruktywne likwidowane są stanowczo i szybko (patrz rozdz. 5.).

Metoda przyswajania pojęć wymaga natomiast samodzielnego, indukcyjnego dochodzenia do pojęć, a to z kolei wymaga rozmowy i dyskusji. Chwilami więc nauczyciel zachęca uczniów do komunikowania się i stwarza okazję do zastanowienia się nad ich własnymi procesami myślenia. W takim przypadku środowisko dydaktyczne powinno być luźniejsze i bardziej elastycznie, aby uczniowie swobodnie mogli wnioskować i wypowiadać się. W trzech kolejnych rozdziałach powiemy więcej o środowiskach dydaktycznych zorganizowanych pod kątem czynności ucznia.

RZUT OKA NA NOWOCZESNĄ TECHNIKĘ Przedstawianie pojęć za pomocą komputera

Każdy dobry nauczyciel wie, że przy uczeniu się trudnego pojęcia obraz wart jest tysiąca słów. Niełatwo jednak znaleźć właściwą ilustrację, która by pokazała zrozumiale abstrakcyjne pojęcie. Nowoczesne środki dydaktyczne ułatwią to zadanie, wzbogacą obraz o ruch i dźwięk, a co więcej, niektóre z nich są interaktywne. Na przykład unaocznienie uczniom pojęć, które tłumaczą życie w dawnych epokach, możliwe jest dzięki programom komputerowym w rodzaju Szlaku Jedwabnego. Operując fotografiami, wideoklipami, animacją i interesująco zredagowanym tekstem, program ten pokazuje życie w trzynasto- i czternastowiecznej Azji, ekonomiczne i społeczne przyczyny powstania szlaków kupieckich wiodących z Dalekiego i Bliskiego Wschodu do Europy oraz wpływ handlu na świat zbliżającej się ery nowożytnej. W inny sposób nie udałoby się osiągnąć w klasie aż takiego poziomu realizmu.

Podobne programy można znaleźć dla każdego przedmiotu nauczania.

KONTROLA I OCENA

Sprawdzając, jak uczniowie opanowali pojęcie, możemy korzystać ze sposobów, którymi posługujemy się w celu definiowania i analizowania pojęć, z tym jednak zastrzeżeniem, że żądamy od ucznia czegoś więcej niż tylko słownej definicji pojęcia.

Rozdział 9. Nauczanie pojęć 333

Tabela 9.6. Przykłady pytań wyboru

1.    Zadanie sprawdzające znajomość definicji pojęcia „wnioskowanie”.

Wskaż najlepsza definicję wnioskowania.

A.    Dokładne badanie obiektów z pomocą jednego lub kilku zmysłów i wyciąganie z tego wniosków.

B.    Połączenie rezultatów obserwacji naukowej obiektu z tym, co już wiadomo, i wyciąganie wniosków o tym obiekcie.

C.    Bez prowadzenia naukowej obserwacji wyciąganie wniosków o tym. co nastąpi.

D.    Przewidywanie, co nastąpi w wyniku oddziaływania w określony sposób na obiekt poddany obserwacji.

2.    Zadanie sprawdzające umiejętność rozróżniania cech istotnych pojęcia „wnioskowanie”.

Zakreśl literę oznaczającą właściwą odpowiedź.

Które z poniższych stwierdzeń mówi o kimś, kto odnosi wyniki obserwacji naukowej do znanego obiektu?

A.    Tomek przejrzał materiały o życiu dzikich zwierząt w Afryce i przygotował wypracowanie o lwach.

B.    Marysia narysowała trzy różne rodzaje chmur.

C.    Waldek zobaczył w ptasim gnieździe trzy malutkie i jedno dużo większe jajko. Wiedział o tym. że kukułki podrzucają swoje jajka do gniazd mniejszych ptaków.

D.    Anka usłyszała hałas w ciemnym pokoju. Pomyślała, że są tam na pewno duchy.

3.    Zadanie sprawdzające umiejętność rozpoznawania przykładów i nieprzykładów pojęcia „wnioskowanie”.

Niektóre z poniższych historyjek opisują wnioskowanie. Przeczytaj każdą uważnie i zdecyduj, czy osoba, o której mowa w historyjce, wnioskuje. Jeśli tak, napisz słowo „tak” obok historyjki, jeśli nie, napisz słowo „nie”.

A.    Ola zobaczyła pod wysokim drzewem dużo żołędzi. Wiedziała, że żołędzie spadają z dębów. Ola doszła do wniosku, że to wysokie drzewo jest dębem.

B.    Jacek przyjrzał się uważnie kromce chleba i zauważył, że pokryta jest czymś zielonym. Jacek wiedział, że pleśń na chlebie ma kolor zielony.

C.    Grześ pojechał do wujka na wieś. Zajrzał do obory, żeby sprawdzić, czy nie ma tam wujka. Nie znalazł wujka w oborze. Nie widział tam także krów.

D.    Józek piekł ciasto. Ciasto nie rosło. Józek wiedział, że aby ciasto rosło, należy dodać proszku do pieczenia. Domyślił się, że zapomniał dodać proszku.

Aby osiągnąć wyższe stopnie opanowania pojęć, uczeń powinien:

-    umieć zdefiniować pojęcie i znać cechy istotne pojęcia.

-    umieć rozpoznawać przykłady i nieprzykłady, uwzględniając cechy istotne, oceniać przykłady i nieprzykłady.

Jeśli więc uczeń opanował pojęcie „wyspa”, to kiedy podamy mu przykłady wysp, zatok, jezior i półwyspów, potrafi:

www.wsip.com.pl