1011

328 Część II. Interakcyjne funkcje nauczyciela

Zwykle sporządzanie sieci pojęcia przechodzi przez cztery etapy (Freedman. Reynolds 1980).

Etap 1. Ustal znaczenie pojęcia wyrażone w nazwie. Stanie się ono centrum sieci. Wpisz je do koła.

Etap 2. Wyprowadź z centrum sieci tyle linii, ile cech istotnych zawiera pojęcie. Nazwę każdej cechy wpisz do osobnego koła.

Etap 3. Połącz kola z wpisanymi nazwami cech istotnych: połączenia ukazują, jakie są różnice między cechami.

Etap 4. Nazwij połączenia między cechami; w ten sposób uwidocznione zostaną zależności między cechami istotnymi pojęcia (ich funkcje definicyjne).

Planowanie czasu i wykorzystania przestrzeni

Jak przy planowaniu lekcji prowadzonych innymi metodami dla nauczania pojęć ważne jest zaplanowanie czasu i przestrzeni. To, ile czasu potrzeba, zależy od poziomu rozwoju poznawczego i zdolności uczniów oraz od stopnia złożoności pojęć. Najczęstszym błędem nauczycieli jest niedocenienie czasu potrzebnego na porządne nauczenie nawet prostego pojęcia, jeśli tylko pamiętamy, że zdefiniowanie pojęcia to nie to samo, co jego zrozumienie.

W procesie nauczania pojęć główną rolę odgrywają nauczyciele. Większość z nich wybiera tradycyjny, rzędowy układ stolików lub „horyzontalny” (więcej rzędów ale płytszych). W ten sposób uwaga uczniów skierowana jest na nauczyciela i informacje prezentowane na przedniej ścianie klasy, np. na tablicy. Taki układ niestety nie jest najlepszy dla interaktywnych faz lekcji.

NAUCZANIE W KLASACH INTEGRACYJNYCH Zaczynaj od miejsca, w którym są uczniowie

Bardziej niż kiedykolwiek w trakcie nauczania pojęć nauczyciel musi pamiętać o ogromnym zróżnicowaniu uczniów. Jednym z elementów tego zróżnicowania jest nierównomierny rozwój umysłowy i zakres wiedzy uprzedniej. Wskutek tego pewne pojęcia niosą znaczenie i są odpowiednie dla pewnych uczniów, a dla innych mogą być za trudne lub nieosadzone w ich doświadczeniu. Przystosowanie nauczania do możliwości wszystkich uczniów wymaga zastanowienia się nad stopniem trudności przykładów i nieprzykładów. Poniższa tabela zawiera łatwe, przeciętne i trudne przykłady i nieprzykłady do nauki pojęcia przysłówek. Pamiętamy, że przysłówek jest częścią mowy nazywającą cechę i określającą czasownik, przymiotnik lub inny przysłówek (np. wesoło, ładnie, ciemno, bardzo), odpowiadającą na pytania „kiedy”, „jak”, „gdzie”., Cechy istotne to: nazywa cechę i określa inne części mowy, odpowiada na jedno z pytań: kiedy, jak, gdzie.

Innym elementem zróżnicowania jest zasób doświadczeń, w tym środowiskowych i rodzinnych, z jakimi uczniowie przychodzą do szkoły. Na przykład

Rozdział 9. Nauczanie pojęć 329

pojmowanie zależności między szerokością geograficzną a zimnym i gorącym klimatem zależy od półkuli, na której mieszkają uczniowie. Mieszkańcy półkuli północnej bardzo wcześnie uczą się kojarzyć północ z zimną pogodą; przeciwnie uczniowie dorastający na półkuli południowej, gdzie jest tym zimniej, im dalej na południe oddalamy się od równika. Pojmowanie czasu przez Amerykanów pochodzenia indiańskiego różni się znacznie od pojmowania czasu przez białych Amerykanów. Spróbujmy wyjaśnić, na czym polega internet, komuś, kto nigdy nie widział komputera.

Nie wolno więc zakładać, że rozumienie jakiegoś pojęcia z chwilą rozpoczęcia lekcji będzie identyczne w całej klasie.

Prowadzenie lekcji

W tabeli 9.5. naszkicowaliśmy cztery fazy lekcji wykorzystującej model nauczania pojęć. Przejdźmy teraz do szczegółów.

Przedstawienie celów i wywołanie nastawienia

Podobnie jak na lekcjach innego typu, nauczyciel powinien wyraźnie zakomunikować uczniom, jakie są cele lekcji i jak będzie ona przebiegała. Wychodząc poza schemat, może wyjaśnić uczniom, dlaczego warto opanować pojęcia przewidziane na daną lekcję. Procedura wywoływania nastawienia jest identyczna z opisaną w rozdziale 7. i 8. Gotowość uczniów do lekcji można wywołać krótkim streszczeniem, pytaniami z materiału z poprzedniej lekcji, interesującą powiastką nawiązującą jednocześnie do tematu lekcji oraz wiedzy uprzedniej uczniów.

Wprowadzenie przykładów i nieprzykładów: sprawdzanie przyswojenia

Dokładny porządek definiowania i nazywania pojęć oraz przedstawiania przykładów i nieprzykładów zależy od przyjętej metody. Wewnętrzna organizacja lekcji, tok czynności nauczyciela i uczniów nadaje każdej z metod swoisty charakter i pozwala lepiej osiągać właściwe jej kategorie celów.

Nauczanie bezpośrednie. Na wewnętrzną organizację lekcji z zastosowaniem metody nauczania bezpośredniego składają się:

1.    Nazwanie pojęcia i podanie definicji.

2.    Określenie cech istotnych oraz podanie przykładów i nieprzykładów pojęcia.

3.    Sprawdzenie opanowania pojęcia: uczniowie sami podają przykłady i nie-przy kłady.

Powróćmy do pojęcia „wyspa” z tabeli 9.3. Nauczycie] posługujący się metodą nauczania bezpośredniego mógłby tak nauczać:

1.    Informuje uczniów, że będą uczyć się pojęcia „wyspa", i pisze nazwę pojęcia na tablicy.

2.    Podaje listę cech istotnych: (I) część lądu (ale nie kontynent), (2) woda. (3) ląd otoczony wodą.

3.    Przedstawia prosty szkic zawierający wyłącznie cechy istotne i pokazuje każdą z nich. Daje trafne przykłady - obrazki Hawajów, Grenlandii. Kuby. Demonstrując obrazek, wskazuje ponownie cechy istotne.

www.wsin.com. p;