104'13

78 Kławylw I wtaouud"⁰*

się, (i również złe nawykł gestykulacyjne lub mimiczne mogą być kolejną przyczyną wysyłania niespójnej Informacji.

Leathers (1979) natomiast opisał reakcje odbiorców wywołane przez ni«pójnv komunikat. Składały się one z trzech faz: 1) manifestacja zmle-_mn.. | niepewności, wywołane trudnościami w Interpretacji przekazu, 2) wzrost zainteresowania wywołany niespójnością; uwaga koncentrowała się na poszukiwaniu dodatkowych wskazówek, które pomogłyby rozwiać wątpUwuśd. 3) pojawienie się oznak niezadowolenia, wrogości lub nawet wycofania sic « Interakcji. Choć efekty niespójności przekazu badane były zwłaszcza w kontekście kłamania, można przypuszczać, iż także w odniesieniu do formowania się oceny wiarygodności nadawcy niespójność będzie Zjawiskiem niekorzystnym. Feldman (zob. Leathers, 1979) przeprowadził badanie, na podstawie którego ustalił, Iż Jeśli słowa mówione przez nauczyciela były spójne z prezentowanym zachowaniem nlejęzykowym, był on oceniany Jako bardziej autentyczny, szczery i prawdziwy. Natomiast badania przeprowadzone przez Zuckermana, DrWera i Koestnera (1982) wykazały, iż obserwowana rozbieżność pomiędzy wyrazem twarzy a mową oceniana była Jako wynik kłamstwa lub ukrywania prawdy.

SUKI MEJCZYKOWE TOWARZYSZĄCE KUMANIU

Badanu dotyczące znaków nlejęzykowych występujących w kontekście kłamania (m m DePaulo i DePaulo. 1989; DePaulo. Łanięt i Davta, 1963; DePanto. Stooe. Lass. ter. 196$; Ekman, 1997, 2003a; Ekrnan, O^aSullivan. Fnesen ł Scherer. 1991; Hocking I Leathers, 1960; Miller I SUff, 1993; Vr1J, 2000; Witkowski. 2002; Zockennan, DePaulo, Roaenthal. 1961; Zucker-nun. SpiegH. DePauło I Roaenthal. 1962) stanowią Już dziś dość pokaźny dorobek. Wyniki części z nieb pozwalają rzucić nieco światła również na percepcję wiarygodności Można bowiem przyjąć, li spostrzeżenie przez odbiorcę znaków kojarzonych z kłamaniem obniża wiarygodność nadawcy lob wręcz pozbawia go tej cechy całkowicie.

Poszukiwania nlejęzykowych oznak kłamstwa doprowadziły do wnio-da.lt nie istnieje żaden znak. który nieodmiennie wskazywałby aa kłam-stwo I pojawiał się tylko podczas kłamania 7mM nie językowe towarzyszące kłamaniu są Jedynie przejawem doświadczanych emocji, takich Jak Mracb przed wykryciem, poczucie winy z powodu okłamywania czy radość ompaaa z oszukiwania innych (Ekman. 2003). Mogą być również wynl-kfam przeciążenia poznawczego, gdyż skuteczne kłamanie wymaga intensywnego zaangażowania mySenia oraz pamięci (zob. Miller I SUff. 1993). Mwnfaś nadmierna samokontrola zachowania w celu niedopuszczenia do pojawienia śt poMdów może być widocznym objawem towarzyszącym IfcBaaln (Vn|. 2000). Jefl p«*r»a« kłamania doświadczane są bardzo

słabe emocje, wykrycie ich zewnętrznych objawów w postaci znaków nkjęzykowych może okazać się niezwykle trudne lub nawet niemożliwe. Mimo to w powszechnej opinii funkcjonują teorie dotyczące oznak kłamania i choć, jak wykazały badania, mają one niewiele wspólnego z rzeczywistymi znakami towarzyszącymi kłamaniu, wielu ludzi polega na swej intuicyjnej wiedzy i korzysta z niej podczas oceniania prawdomówności Innych (Zuc-kerman, Koestner i Driver, 1981). Znajomość tych przekonań pomaga w zrozumieniu powodów, dla których niektórzy nadawcy, mimo iż nie będą kłamać, mogą być ocenieni Jako niewiarygodni.

Jak wspomniano wcześniej, poszukiwania niejęzykowych oznak oszustwa skupiły uwagę wielu badaczy. W efekcie tych badań wyodrębniono grupę znaków niejęzykowych związanych w różny sposób z kłamaniem. Ich zestawienie przedstawia tabela 6.

Vrij (2000) dokonał opartego na aktualnych wynikach badań podsumowania dotyczącego komunikowania kłamstwa. Zestawienie to poluzuje, iż kłamaniu towarzyszy często mówienie wyższym tonem głosu, spowodowane najprawdopodobniej doznawanym stresem. Kłamcy używają również dłuższych pauz podczas mówienia, spowodowanych prawdopodobnie wysiłkiem umysłowym nad opracowywaniem nieprawdziwej treści. W zależności od stopnia złożoności kłamstwa liczba wahań i błędów w mówieniu może być większa albo mniejsza. Nie udało się natomiast jednoznacznie stwierdzić związku pomiędzy latencją odpowiedzi oraz częstością pauz a kłamaniem.

Również wiele wyników badań wskazuje na brak jednoznacznego związku pomiędzy zachowaniami mimicznymi i kinetycznymi a kłamaniem. Odnotowano go jedynie w odniesieniu do ruchów ramion, dłoni, palców, stóp oraz nóg. Kłamcy rzadziej nil mówiący prawdę poruszali tymi częściami ciała. Wyjaśnia się to wysiłkiem poznawczym związanym z kłamaniem oraz kontrolą własnego zachowania w celu wywarcia wrażenia wiarygodności. Natomiast wbrew powszechnej opinii wiele innych zachowań ki-nezycznych, takich jak chociażby kontakt wzrokowy czy uśmiechanie się, nie ma znaczącego związku z kłamaniem. Porównanie potocznych przekonań z ustaleniami dokonanymi podczas badań przedstawia tabela 7.

Z punktu widzenia wiarygodności nadawcy (ocenianego przez odbiorców, c2ęsto przecież niespecjabstów) nie ma znaczenia, czy potocznie wyznawane poglądy są prawdziwe, czy nie. Ich znajomość pozwoli, z Jednej strony, na kontrolę zachowań kojarzonych z nieszaerośdą, I przez to lmlntmaltto-wanie ryzyka błędnej oceny, z drugiej natomiast, dostarcza istotnych informacji przydatnych do wyjaśniania różnego rodzaju niepowodzeń kora cyjnych związanych z percypowaną niską wiarygodnością