104210

wobec ducha. Gdyby tak było, jedynym sposobem na zażegnanie jego obcości byłoby - jak mówi o tym Fenomenologia ducha - pożądanie, które nie spocznie, dopóki nie zniszczy obcości, całkowicie ją sobie podporządkowując. W doświadczeniu estetycznym, pisze Hegei, sytuacja się odwraca.

Stosunek człowieka do dzieła sztuki nie jest stosunkiem pożądania do przedmiotu. Człowiek pozostawia dzieło sztuki jako przedmiot w wolnej egzystencji dla siebie i odnosi się doń niepożądliwie.

Nie znaczy to jednak, że między dziełem sztuki a podziwiającym je człowiekiem rozpościera się - jak u Kanta i Schopenhauera - nieprzekraczalny dystans. Bynajmniej. Gdyby tak było, duch nigdy nie odnalazłby w dziele sztuki tego, co własne, a na tym przecież - na zaspokajaniu potrzeb ducha - ma polegać jego rola. Jeśli duch nie pożąda dzieła sztuki, to oznacza to, że nie zamierza go unicestwić, lecz - przeciwnie - zachować. Ale to zachowanie jest jednocześnie zniesieniem, gdyż dzieło sztuki, jako wytwór ducha, jest jedynie czymś innym, das Andere, w czym duch się uzewnętrznia, a tym samym wyobcowuje. Jeśli duch powinien być zawsze u siebie, to jasne jest, że nie może dopuścić do sytuacji, w której to, co inne, będzie stawiać opór.

Przez to zajmowanie się swoim „innym" [czyli dziełem sztuki - MPM] - myślący duch nie staje się ani tak niewierny sobie, aby o sobie samym zapo-

31

Poezja i nowoczesność