075 (7)

kauzatywnego podobnie jak np. w bielić, zaś o- - funkcję prefiksu perfektywizującego podobnie jak w oślepnąć).

Morfem realizowany przez allomorfy, z których każdy stanowi nieprzerwany ciąg segmentów fonologicznych, jest morfemeni ciągłym Jest to typowa postać strukturalna morfemów języka polskiego.

Morfem zerowy to laki morfem, którego jedyną realizację stanowi morf zerowy (zob. 4.3.4.). Przyjmujemy, że poza fleksją morfemy zerowe w języku polskim nie występują.

4.4.2. Dystrybucyjna klasyfikacja morfemów

Morfemem swobodnym nazwiemy morfem, którego reprezentacja jest równa wyrazowi tekstowemu (lub połączeniu wyrazów tekstowych), np. gdzie, bo, ale, czy, tak, jutro, tu, zaraz, brr, śmy (por. 2.3.), halo, nad, zanim. Morfem, który nie może wystąpić jako wyraz tekstowy, jest morfemem związanym, np. pisać zawiera trzy takie morfemy /PIS/, /A/ i IĆ/. Morfem związany tworzy wyraz tekstowy zawsze w połączeniu z jakimś innym morfemem lub morfemami.

Nie mogą, oczywiście, jako morfemy swobodne być traktowane jednostki typu dom, pań. lat, Adam. będące wprawdzie wyrazami tekstowymi fonologicznie równokształtnymi z pojedynczymi morfemami /DOM/, /PAŃ/, /LAT/, /ADAM/, morfologicznie jednak złożonymi z dwu związanych morfemów /DOM/+/P/, /PAŃ/+/0/, /LAT/+/P/. /ADAM/+/0/ (zob. 4.3.4.).

Ze względu na właściwości dystrybucyjne morfemy związane dzieli się na rdzenne i afiksalne. Morfem rdzenny (rdzeń) jest to morfem konstytutywny formy gramatycznej, stanowiący jej strukturalny ośrodek, do którego mogą być dołączone inne (nierdzenne) morfemy związane. Np. w formach porozsyłać, zagłuszyć, bielutki, bezdomny morfemy rdzenne są reprezentowane przez allomorfy syl, głusz, biel, dom. Morfemy rdzenne twarzą w języku zbiór otwarty, łatwo rozbudowywany o nowe elementy (np. w drodze zapożyczeń z języków obcych).

Afiks (morfem afiksalny) to morfem związany, nie będący rdzeniem, tworzący jednak w połączeniu z rdzeniem (i ewentualnie z innymi aftksami) wyraz gramatyczny. Afiks będący w propozycji do rdzenia (zajmujący pozycję przed rdzeniem) nazywamy prefiksem (przedrostkiem), np. po-, roz.-, za-, bez-w powyższych przykładach. Afiks zajmujący pozycję po rdzeniu (będący w postpozycji do rdzenia) nazywamy sufiksem (przyrostkiem), np. -a-, -ć, -y-, -ć, -ut-, -k-, -i, -n-, -y w przytoczonych wyżej przykładach. Afiks dołączony po końcówkach fleksyjnych (zob. niżej) nazwiemy postfiksem; taki status mają np. w języku polskim morfemy zaimków nieokreślonych -ś i -kolwiek, por. komukolwiek, czegoś.

W przeciwieństwie do morfemów rdzennych, afiksy stanowią zbiór zamknięty lub niemal zamknięty, z trudem ulegający poszerzeniu o nowe elementy. Inwentarz afiksów danego języka jest w stosunku do zasobu morfemów rdzennych niewielki i względnie stabilny.

75